Tuy nhiên trước đó, nghiên cứu của Mỹ cho thấy các đập của Trung Quốc đã giữ lượng nước kỉ lục, khiến hạ lưu sông Mekong khô hạn.

Nghiên cứu bị phản bác

Báo chí ở các nước hạ lưu đã liên hệ nạn khô hạn với việc các đập Trung Quốc ở thượng nguồn giữ nước lại để phát điện. Sự nghi ngờ đó được củng cố với báo cáo vài tháng trước của công ty tư vấn Eyes on Earth, kết luận rằng các đập Trung Quốc đã giữ lại 47 tỉ m3 nước.

Trong khi đó, nghiên cứu của phía Trung Quốc lại vẽ nên bức tranh khác, cho rằng hạn hán là do yếu tố môi trường, như nhiệt độ cao, lượng mưa giảm. Nghiên cứu này cho rằng Trung Quốc mới là nước có nguy cơ hạn hán cao nhất trong các nước có sông Mekong chảy qua, trong đó trung bình tần suất hạn hán nghiêm trọng ở vùng Mekong là 7%, trong khi ở phần thượng lưu và trung lưu, nơi có các đập Trung Quốc, thì tần suất là 12%.

Nhiều nghi vấn về nghiên cứu của Trung Quốc

Marc Goichot, người đứng đầu Sáng Kiến Nước Khu vực Mekong Mở rộng của Quỹ Thú hoang dã Thế giới (WWF), đồng ý với nghiên cứu Trung Quốc rằng lượng mưa thất thường là một trong các nguyên nhân gây hạn hán. Nhưng ông nói hoạt động của con người có vai trò lớn.

Mặt trời lặn trên sông Mekong ở Việt Nam. South China Morning Post.

Brian Eyler, Giám đốc chương trình Đông Nam Á của Viện Stimson, viện chính sách trụ sở ở Washington, chỉ ra rằng hạn hán cũng diễn ra vào mùa mưa và nói nghiên cứu của Trung Quốc không giải thích được điểm này. Ông Eyler nêu một điều tra của Viện Stimson nói các đập Nọa Trát Độ và Tiểu Loan của Trung Quốc giữ lại khoảng 20 tỉ m3 nước giữa tháng 7-11 năm ngoái. Nghiên cứu trên dựa vào ảnh vệ tinh và các tuyên bố công khai của cơ quan quản lí lưới điện phía Nam Trung Quốc.

Tác hại của can thiệp dòng chảy

Các nhà phân tích cũng đặt dấu hỏi về kết luận của Trung Quốc nói các hồ chứa giúp giảm hạn hán cho khu vực.

Ông Eyler, cũng là tác giả cuốn sách Last Days of the Mighty Mekong (Những ngày cuối của sông Mekong oai hùng) nói sự thay đổi về mùa cũng có vai trò quan trọng trong hệ sinh thái của khu vực. “Việc chuyển từ mùa khô sang mùa mưa một cách tự nhiên, cùng với các trận lũ về, tạo ra khoảng 15-20% cá nước ngọt của thế giới và là nền tảng của an ninh kinh tế đối với các nước hạ lưu”.

Trong khi đó, Mạng lưới Người dân Mekong Thái Lan nói việc giữ nước rồi xả nước vào mùa khô của đập Trung Quốc là “trái với nhịp tự nhiên”, vì lũ là hiện tượng tự nhiên vào mùa mưa. “Khi các đập thượng nguồn trữ nước vào mùa mưa, ít nước chảy xuống hạ lưu, sẽ làm đảo lộn vòng đời tự nhiên của cá, ngăn không cho nước chảy vào vùng đất ngập nước, tác động đến con người và hệ sinh thái”.

Lũ tự nhiên có ích cho vùng Mekong

Ông Eyler nói trong lịch sử, lũ lụt không bị coi có tính thảm họa đối với khu vực Mekong, dẫn ra báo cáo năm 2017 của Ủy hội sông Mekong (MRC) ước tính mùa mưa lũ tạo ra 8-10 tỉ USD lợi ích, trong khi gây thiệt hại chỉ dưới 70 triệu USD. MRC là tổ chức liên chính phủ cùng quản lí nước sông Mekong, có sự tham gia của Campuchia, Lào, Thái Lan và Việt Nam. “Vì vậy, lợi ích của dòng chảy tự nhiên vượt xa thiệt hại do lũ lụt mang lại khoảng 100 lần. Dòng chảy tự nhiên của sông Mekong là nền tảng cho an ninh kinh tế ở hạ lưu Mekong”, ông Eyler nói. “Việc Trung Quốc thay đổi dòng chảy tự nhiên bằng các đập thượng nguồn, đẩy các thiệt hại xuống hạ lưu, sẽ làm mất đi sự ổn định của khu vực”.

MRC ước tính lượng phù sa ở sông Mekong đã giảm 77%, so với điều kiện tự nhiên của những năm 1990.

Ông Sebastian Biba, nhà nghiên cứu của Đại học Goethe Frankfurt, nói: “Để giảm sự bất đồng, chia rẽ giữa các bên về chủ đề sông Mekong, cần phải chia sẻ dữ liệu. Về mặt này, Trung Quốc đang tỏ ra bất hợp tác. Hiện tại, Trung Quốc chỉ chia sẻ dữ liệu mùa lũ, không phải dữ liệu mùa khô hay dữ liệu về lượng phù sa”.