Trong kháng chiến chống Mỹ, ở Thanh Hóa, máy bay Mỹ tập trung đánh phá những khu vực trọng điểm, khu vực đông dân cư, tuyến đường huyết mạch Bắc - Nam, như: Phà Thắm (huyện Nga Sơn), kênh De (huyện Hậu Lộc), cầu Hàm Rồng,… nhằm cắt đứt sự chi viện từ Bắc vào Nam. Trước tình hình đó, tháng 5/1967, Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh mở lớp huấn luyện ngắn ngày cho một số đơn vị nữ dân quân. Ngày 1/6/1967, Hội nghị Thường vụ Đảng ủy xã Hoa Lộc đã quyết định thành lập đơn vị nữ dân quân trực chiến. Hồi ức về tháng năm oanh liệt Trong những ngày tháng 4 lịch sử, chúng tôi về thăm trận địa Đông Ngàn năm xưa và gặp lại những nữ dân quân của Trung đội dân quân nữ anh hùng xã Hoa Lộc. Ở đây, chúng tôi được nghe các bà kể về chiến công oanh liệt, những kỉ niệm không thể nào quên của những ngày đánh Mỹ. Đơn vị nữ dân quân gái Hoa Lộc gồm 14 chiến sĩ, do bà Hoàng Thị Mợi làm Trung đội trưởng. Những cô gái tuổi đời còn rất trẻ, có người còn đang ngồi trên ghế nhà trường, nhưng vì độc lập, tự do của dân tộc, họ đã gác lại mọi ước mơ, chấp nhận gia khổ, hi sinh để bảo vệ tuyến đường huyết mạch của Tổ quốc.

Chị em Trung đội dân quân gái Hoa Lộc luyện kĩ năng bắn súng (Ảnh tư liệu)

Phụ nữ Hoa Lộc từ xưa đã nổi tiếng cần cù, chịu thương, chịu khó trong sản xuất, gan dạ, dũng cảm trong chiến đấu. Ngay trong những ngày đầu đánh Mỹ, nhiều chị đã lập được nhiều thành tích trong chiến đấu và phục vụ chiến đấu ở địa phương. Bà Trịnh Thị Cần, Trung đội phó Trung đội nữ dân quân Hoa Lộc, nay đã 75 tuổi hồi tưởng: “Ngày ấy, Trung đội được huấn luyện trong 11 ngày, vừa học lí thuyết, vừa thực hành về cách sử dụng súng.

Đội nữ dân quân được cấp trên giao cho 3 khẩu súng phòng không 12,7mm và chọn cồn bãi ở khu Đông Ngàn, thuộc Khu vực kênh De (đây là nơi địch tập trung đánh phá rất ác liệt) làm trận địa. Chúng tôi luyện tập miệt mài, ngày đêm theo dõi, quan sát để rút ra quy luật hoạt động của máy bay Mỹ. Việc tập bắn súng đối với phụ nữ là khó lắm, súng lại có nhiều bộ phận phức tạp, nhưng ai cũng quyết tâm tập luyện.

Khoảng 3 giờ chiều 16/6/1967, trong khi trung đội đang luyện tập thì xuất hiện hai tốp máy bay của địch, bay vòng vào trận địa. Ba khẩu súng đồng loạt nhả 21 viên đạn. Chiếc máy bay A4D trúng đạn. Thấy vậy, cả tốp máy bay quay đầu tháo chạy. Lúc ấy, cả làng hô hoán, hò reo, còn chúng tôi vui mừng đến mức chỉ biết ôm nhau mà khóc”. Nhớ lại những ngày tháng hào hùng, bà Nguyễn Thị Thứ, 73 tuổi, ở thôn Hoa Trung, xạ thủ của Trung đội tiếp lời: “Tôi còn nhớ như in lời của Bác trong lá thư khen ngợi gửi cho Trung đội: “Bác rất vui lòng khen các cháu đã chiến đấu giỏi và bắn rơi một máy bay phản lực Mỹ. Bác gửi tặng mỗi cháu một huy hiệu. Bác mong các cháu hãy phát huy những điểm tốt: chăm học, chăm làm, sản xuất giỏi, đánh giặc giỏi cùng với bà con địa phương giành nhiều thắng lợi to lớn hơn nữa…”.

Từ những dòng khen ngợi, động viên của Bác, chị em chúng tôi như tiếp thêm sức mạnh, động lực, không sợ khó, sợ khổ, càng hăng say luyện tập để nâng cao trình độ kĩ thuật, chiến thuật. 5 tháng sau, ngày 2/11/1967, trung đội bắn rơi chiếc máy bay Mỹ thứ 2; và ngày 30/7/1972, bắn rơi chiếc máy bay Mỹ thứ 3.

Bà Trịnh Thị Cần (bên trái) và bà Nguyễn Thị Thứ đang kể về những kỉ niệm ở Trận địa Đông Ngàn

Ngày ấy, cả nước hoan nghênh và cổ vũ chiến công của Trung đội, hàng chục thư khen, thư giao ước thi đua của tập thể, cá nhân trong tỉnh và trên miền Bắc gửi đến Trung đội nữ dân quân Hoa Lộc. Khắp nơi trong tỉnh dấy lên phong trào thi đua sôi nổi. Trận địa của Trung đội trở thành trung tâm trao đổi kinh nghiệm bắn máy bay của các trung đội nữ dân quân trong tỉnh.

Chiến thắng của các cô gái Hoa Lộc vang dội trong và ngoài nước. Điều đó khẳng định sự đúng đắn về đường lối chiến tranh Nhân dân của Đảng, về tinh thần “giặc đến nhà đàn bà cũng đánh”; là kết quả rực rỡ của phong trào thi đua “3 giỏi”, phong trào “Phụ nữ ba đảm đang”, phong trào xây dựng những đơn vị “Quyết thắng” trong dân quân tự vệ. Tấm lòng tri ân sâu sắc Để tri ân những đóng góp của các cô gái dân quân xã Hoa Lộc đối với lịch sử Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa, tháng 4/2018, Thường trực Tỉnh ủy đã đồng ý chủ trương đầu tư xây dựng mô hình trận địa Đông Ngàn và Tượng đài Trung đội dân quân gái xã Hoa Lộc. Dự án dự kiến xây dựng trong 3 năm (2019-2012), trên diện tích trên 1,1 ha với các hạng mục chính: Khu di tích lịch sử Trận địa Đông Ngàn (phục hồi, tái hiện các công trình như: Ụ pháo, pháo, giao thông hào, hầm chữ A, lều tranh, cảnh quan trong khu vực...); công trình Tượng đài Trung đội dân quân gái xã Hoa Lộc; nhà truyền thống kết hợp đón tiếp khách; hạng mục ao (hố bom)… Ông Phạm Đăng Quyền, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa khẳng định: Dự án Khu di tích lịch sử trận địa Đông ngàn và tượng Đài Trung đội dân quân gái tại xã Hoa Lộc là dự án có ý nghĩa quan trọng, đây là công trình tri ân, tôn vinh những cống hiến, chiến công trong chiến đấu bảo vệ quê hương, đất nước của Trung đội nữ dân quân Hoa Lộc - Trung đội nữ dân quân đầu tiên của miền Bắc đã bắn rơi máy bay Mỹ bằng súng bộ binh, được Bác Hồ gửi thư khen ngợi.

Ông Quyền cũng đánh giá cao công tác chuẩn bị của huyện Hậu Lộc, sớm có phương án thiết kế mặt bằng tổng thể khu di tích và phương án kiến trúc xây dựng tượng đài. Đồng thời, giao cho UNBD huyện Hậu Lộc và các ban, ngành hữu quan triển khai thực hiện dự án một cách có hiệu quả nhất. Bà Trịnh Thị Cần chia sẻ: “Trong những năm tháng trực chiến, chị em chúng tôi đã phải “ăn sương nằm đất”, sinh hoạt thiếu thốn, tính mạng bị đe dọa. Ngày lập được chiến công, Trung đội được thưởng 50kg gạo đã thấy sung sướng lắm rồi.

Ngày ấy, chúng tôi không sợ khổ, không sợ chết, chị em còn an ủi nhau, cũng là chiến đấu nhưng chúng ta còn được gần nhà. Biết bao chàng trai, cô gái trẻ trạc tuổi còn phải vào Nam, xông pha nơi chiến trường ác liệt hơn nhiều. Nhưng giờ đây khi đã ở cái tuổi gần đất xa trời, được biết tỉnh, huyện xây dựng di tích Trận địa Đông Ngàn và Tượng đài Trung đội dân quân Hoa Lộc. Là những người trong cuộc, hơn ai hết chúng tôi rất tự hào, xúc động trước sự quan tâm của Đảng và Nhà nước. Đồng thời rất mong dự án được triển khai nhanh chóng để chị em, bà con sớm được nhìn thấy công trình đầy ý nghĩa này.