Nỗ lực bảo tồn dân ca Cao Lan, Sán Chí
Tuổi cao gương sáng 03/04/2019 10:30
Việc được công nhận là di sản quốc gia, khiến người dân bản địa thêm sự quý trọng, tự hào và là động lực để tiếp “lửa” cho lớp tiền nhân tích cực truyền dạy Sình ca cho thế hệ trẻ. Ông Đàm Quang Lộc, Chủ nhiệm CLB cho biết: Mặc dù đồng bào không còn sử dụng Sình ca phổ biến như trước đây nhưng chúng tôi vận động và được một số người trẻ tham gia học và hát dân ca dân tộc. Xã Đèo Gia thành lập được CLB hát Sình ca với 24 thành viên. Nhiều NCT hát Sình ca có tiếng một thời đang tích cực dạy cho lớp trẻ như ông Chung Văn Thảo, 75 tuổi; cụ Hoàng Văn Phùng, 80 tuổi; bà Bàng Thị Hội, 70 tuổi... CLB sinh hoạt mỗi tháng một lần tại nhà văn hóa thôn Cống Luộc. Tuy nhiên, cái khó là những làn điệu Sình ca đều được viết bằng chữ Hán nên chỉ những người biết chữ Hán mới đọc và hiểu. Lớp người trung niên và người trẻ không hiểu nội dung của các câu hát mặc dù có học thuộc lòng. Ngoài việc chép lại và phổ biến các bài hát cổ, để có các làn điệu dân ca thêm phong phú, một số thành viên trong CLB sáng tác các bài hát mới dựa theo làn điệu dân ca để phản ánh cuộc sống mới, ca ngợi Đảng, ca ngợi Bác Hồ, quê hương đổi mới…
Các nghệ nhân hát Sình ca ở Đèo Gia từng tham gia và giới thiệu đặc trưng văn hóa tại nhiều sự kiện do trung ương, địa phương tổ chức như Hà Nội, Thái Nguyên, Vĩnh Phúc. Một số nghệ nhân được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú như Đàm Quang Lộc, Bàn Thị Hội. Cùng với Sình ca, dân ca Sán Chí (Cnắng cọô) của dân tộc Sán Chí tại xã Kiên Lao được bảo tồn tương đối hiệu quả. Từ chỗ chỉ còn một số ít người biết hát dân ca, đến nay phong trào hát Cnắng cọô đã lan tỏa mạnh mẽ, thu hút đông đảo đồng bào tham gia. Đáng chú ý hơn cả là sự hiểu biết và chắt lọc của ông Lâm Minh Sặp, Chủ nhiệm CLB Hát dân ca Sán Chí xã Kiên Lao đã dày công sưu tầm, biên chép và sáng tác thành công nhiều bài hát cả lời cổ và lời mới để phổ biến, truyền dạy cho các lớp thế hệ sau này. Hiện CLB có hơn 30 thành viên thường xuyên hoạt động, họ là những người yêu thích dân ca dưới sự chỉ dạy của các lão nhân như ông Lâm Văn Đông, Lý Hồng Sơn, Lâm Văn Chiến, Lý Văn Tiến… Tuy nhiên, thành viên CLB đều có tuổi từ 40 trở lên, thế hệ trẻ ít người biết hát dân ca lớp kế cận còn hạn chế. Dân ca Cao Lan, Sán Chí là kho tàng di sản văn hóa phong phú, đa dạng tại Lục Ngạn. Ông Đặng Minh Tuy, Giám đốc Trung tâm Văn hóa - Thể thao huyện Lục Ngạn cho biết: Ngoài thành lập các CLB hát dân ca, để giữ gìn và truyền dạy cho thế hệ trẻ, hằng năm huyện Lục Ngạn tổ chức Ngày hội Văn hóa, Thể thao và Du lịch để tạo không gian văn hóa nhằm khơi dậy niềm tự hào, nâng cao ý thức bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc. Cùng đó, ngành văn hóa tỉnh mở lớp dạy chữ Hán - Nôm, nhằm giúp người trẻ của các dân tộc có thể tiếp cận, đọc và hiểu được ý nghĩa những làn điệu dân ca của dân tộc mình.
Cạnh đó, UBND huyện Lục Ngạn có chính sách hỗ trợ kinh phí, chuyên môn cho các CLB hát dân ca thành lập mới. Đến nay, huyện có 2 CLB hát dân ca Sán Chí, 2 CLB hát dân ca Cao Lan, thành lập Ban Liên lạc các CLB hát dân ca để các CLB giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm bảo tồn văn hóa. Không chỉ giao lưu với các CLB hát dân ca trong tỉnh, nhiều CLB tổ chức giao lưu tại các tỉnh như Thái Nguyên, Tuyên Quang, Quảng Ninh, Lạng Sơn, Vĩnh Phúc; mở các lớp dạy tiếng dân tộc, dạy hát, múa các làn điệu dân ca truyền thống, tổ chức hội diễn, hội thi… Ngoài ra, tỉnh còn phối hợp với UBND huyện Lục Ngạn điều tra, nghiên cứu, bảo tồn các giá trị di sản văn hóa tiêu biểu các dân tộc thiểu số; quay phim, ghi hình dân ca dân tộc Sán Chí, tổng điều tra văn hoá phi vật thể các dân tộc trên địa bàn; xuất bản nhiều tập sách như “Dân ca dân tộc Cao Lan tỉnh Bắc Giang”; “Phong tục tập quán tiêu biểu các dân tộc thiểu số tỉnh Bắc Giang”; thực hiện đề tài "Điều tra, sưu tầm về vốn dân ca dân tộc Sán Chí ở xã Kiên Lao"… Đến nay, đã sưu tầm được hơn 1 nghìn bài dân ca Sán Chí cổ ghi bằng chữ Hán, phiên âm sang tiếng Sán Chí, Hán Việt và tiếng Việt thuộc các thể loại Chục cọô (Hát ban ngày), Cnắng cọô (Hát ban đêm), Chắu cọô (Hát đám cưới), Zoóng hồ cọô (Hát đổi tên), Cáp chay cọô (Hát về lục giáp), Phán lún cọô (Hát thời loạn lạc). Với đề tài "Hát dân ca dân tộc Cao Lan" đã sưu tầm những văn bản nguyên gốc bằng chữ Nho và phiên âm sang tiếng Cao Lan, tạm dịch ra chữ quốc ngữ để đồng bào hiểu được những giá trị to lớn của loại hình dân ca độc đáo này. Ngành văn hóa tỉnh đã biên soạn sách "Dân ca Cao Lan", tổ chức, hỗ trợ mở các lớp truyền dạy các loại hình dân ca dân tộc… Để bảo tồn, phát huy hiệu quả dân ca Sán Chí và Cao Lan, địa phương có chính sách tôn vinh các nghệ nhân để họ tiếp tục sưu tầm, truyền dạy dân ca cho lớp trẻ. Tiếp tục vận động thành lập các CLB hát dân ca ở các thôn bản, tổ chức nhiều cuộc giao lưu, hội hát dân ca. Đồng thời nghiên cứu nâng cấp hội hát dân ca thành lễ hội cấp tỉnh, tạo sân chơi rộng thu hút đồng bào tham gia… Với những giải pháp đó, tin rằng dân ca Cao Lan, Sán Chí sẽ trường tồn trong vườn hoa muôn sắc của đại gia đình các dân tộc Việt Nam.