Bữa cơm truyền thống gia đình Việt đã, đang có nguy cơ biến mất trong những tổ ấm hiện đại không chỉ ở các thành phố, mà tại nhiều vùng nông thôn, thành viên trong các gia đình cứ mạnh ai nấy ăn, người ăn trước, kẻ ăn sau, người này ăn ở nhà, người khác lại ăn hàng quán; thậm chí có những gia đình suốt ngày “cơm hàng cháo chợ”, chứ không mấy khi họ nấu ăn ở nhà…

Thời hiện đại ngày nay ở bất kì thành phố nào ở nước ta, vào buổi sáng luôn xuất hiện nhan nhản những quán hàng bán đồ ăn là phở, bún bò, cháo lòng, cơm tấm, cơm món, bánh cuốn, bánh mì thịt nguội… trưng bày, mời gọi dọc suốt những con đường đi làm, đi học… Buổi trưa, cơm bụi vỉa hè, cơm trưa văn phòng, nhà hàng Âu, Hoa, Nhật, Mỹ… đủ các cấp độ được phong bằng “sao” hẳn hoi hay bằng thương hiệu nổi tiếng, có bản quyền đàng hoàng, rồi những “quán ăn gia đình” nghe rất thân thiện! Tiện lợi hơn nữa là các nhà hàng thức ăn nhanh (fast-food), cơm hộp, cơm xách có ngay mọi lúc mọi nơi chỉ cần một cuộc điện thoại hay một cái nhấp chuột là no nê, thoả mãn cái dạ dày… Buổi tối thì các quán nhậu, làng nướng, nhà hàng đặc sản vô cùng “hoành tráng” khắp mọi nơi… Nhiều Việt kiều xa quê hương lâu năm về thăm đều có chung một nhận xét: “Quán xá bây giờ sao nhiều quá, đặc biệt là ở các thành phố lớn như Hà Nội, Sài Gòn, Đà Nẵng… mà thấy quán nào cũng đông khách!”.

Một người đàn ông bảnh bao, “sếp” của một cơ quan, nay gặp lại bạn gái cũ thời trẻ “khoe”: “Anh ít ăn cơm nhà lắm, sáng đi ăn phở, trưa ăn ở cơ quan, chiều về thường đi nhậu hoặc tiệc tùng, đám cưới, sinh nhật của đám lính mời liên miên… Cả tuần may ra mới ăn cơm với vợ con được một lần!”. Cô bạn cũ cảm thấy tội nghiệp cho người vợ của anh ta mỗi tuần “may ra” mới được ăn với chồng được một lần và mừng thầm là mình không phải rơi vào cảnh ấy.

Nhưng đâu chỉ người lớn và những “sếp” bận rộn, công việc nhiều, đối tác rộng, bạn bè,… mới vắng mặt trong những bữa cơm cùng gia đình, mà ngay cả bọn trẻ còn đi học từ tiểu học, trung học, nhiều em cũng không được ăn cơm cùng bố mẹ thường xuyên. Đi học sớm, thường các em ăn bánh mì, xôi dọc đường, hoặc ghé quán bún, phở nào đó ăn thật nhanh, trưa bán trú ăn cùng các bạn ở trường. Chiều về, nhiều khi bố mẹ bận rộn các em cũng đành ăn cơm hộp, hoặc ăn với người giúp việc mà thôi… Cho nên, tuy cũng cơm ở nhà nhưng không phải là bữa cơm gia đình, khi thiếu vắng nhiều thành viên.

Trong nhiều khu dân cư cao cấp, tôi thấy thực trạng hầu hết là những gia đình trẻ, gần như từ sáng sớm, tất cả các thành viên đều rời nhà và buổi tối họ trở về sum họp cùng với một… chồng cơm hộp, đồ ăn nhanh mua sẵn ở hàng và để “tiết kiệm” thời gian tối đa, bọn trẻ vừa cầm đồ ăn vừa chơi game hay xem tivi, bố mẹ chúng thì dùng bữa trước máy tính, điện thoại, khi người lướt mạng, người đọc thư điện tử hoặc làm việc, đọc báo, xem phim thoải mái. Cũng là bữa cơm gia đình đấy thôi nhưng nó vô hồn, phân tán, không ai trò chuyện với ai cả…

Xã hội ngày nay, ít dần những người vợ làm nội trợ. Bởi họ vừa lo cơm nước, vừa đi làm đâm ra chán ngán chuyện vào bếp nấu cơm, để mặc chồng con tự lo chuyện ăn uống. Không ít những cô gái trước khi cưới đã giao kèo với người yêu: “Em phải làm việc, học hành, không đi chợ nấu ăn hằng ngày kiểu như… mẹ anh được đâu!”. Và những cô gái ngày nay nhiều bằng cấp, năng động, giỏi ngoại ngữ, giỏi lái xe hơi, giỏi điều hành doanh nghiệp, tìm hợp đồng mới… nhưng không hề muốn giỏi chuyện nấu ăn. Họ quan niệm rằng, giải phóng phụ nữ chính là giải phóng họ khỏi cái… bếp! Đó là lí do khiến không ít căn nhà đầy đủ tiện nghi, với gian nhà bếp sang trọng vẫn cứ lạnh lẽo vì thiếu bàn tay nhóm lửa, sửa soạn bữa ăn của người phụ nữ (!).

Thế nhưng nhiều khi chính họ, những cô gái, chàng trai hiện đại khi xa nhà lại đâm ra nhớ quay nhớ quắt những bữa cơm gia đình và những món ăn dân dã, đậm đà mùi vị quê hương. Một người bạn tôi qua Mỹ du học, mới mấy tháng đã gọi điện về hỏi mẹ mình cách làm món tôm rang với thịt lợn và nhắc mẹ có cách nào để anh ta ăn được món cá kho riềng mà khi ở nhà mẹ thường nấu.

Một trường hợp khác, đó là một cô gái cùng quê với tôi tên Thủy, theo chồng sang Nga, mỗi chiều cô thường nhìn qua cửa sổ, cảnh vật bên ngoài phủ đầy tuyết mà rớt nước mắt nhớ bếp lửa hồng mà mẹ cô vẫn duy trì trong một khu nhà vườn ở ngoại ô thành phố. Bên bếp lửa ấy, gia đình cô thường quây quần ăn cơm, trò chuyện rôm rả, những đứa con cười đùa, được cha mẹ uốn nắn chuyện học hành, cách cư xử… Từ gian bếp ấm áp của mẹ, Thủy được biết bao bài học quý giá nơi người mẹ chân quê. Với bà, bữa ăn phải giữ được không khí vui vẻ thì mọi người mới ngon miệng, dễ tiêu hoá. Bố cô lỡ mắng mỏ hay nhắc đến cái “tội” của đứa con nào là bà ngăn cản ngay: “Thôi, trời đánh tránh miến ăn! Để lúc khác đi ông…”. Trong bữa ăn bà dạy các con phải biết “liệu cơm gắp mắm”, nhất là con gái thì phải: “Ăn trông nồi ngồi trông hướng”. Lỡ hôm nào có khách bất ngờ không kịp nấu thêm ít gạo, chỉ cần mỗi người bớt nửa bát cơm là đủ phần mời khách…

Tôi biết một người phụ nữ gốc miền Nam, nhà trong khu phố tôi sinh sống, bà tập nấu những món miền Bắc quê chồng con ăn hợp khẩu vị, nhưng không bao giờ quên một số món miền Nam đặc trưng của mình, bà dạy con gái nấu món thịt kho tàu, canh khổ qua nhồi thịt, rồi lẩu mắm, cơm tấm, bún thịt nướng, bánh xèo… Thi thoảng bà hay nấu những món ấy đãi gia đình, bạn bè và cũng là “huấn luyện” cho các con cung cách, kĩ năng nấu bếp chế biến các món ăn đa dạng vùng miền…

Bữa cơm gia đình bị xao lãng, nhạt phai dần, một phần cũng do người phụ nữ ngày nay quá bận rộn với công việc bên ngoài, về đến nhà là họ “đứt hơi” và muốn được nghỉ ngơi. Cho nên để duy trì bữa cơm gia đình thì mỗi thành viên trong nhà, nhất là các ông chồng đừng phó mặc trách nhiệm chuyện bếp núc là chỉ của… phụ nữ, mà hãy cùng vào bếp để người nội trợ đỡ vất vả. Người nhặt rau, người nướng thịt, pha nước mắm, người bưng dọn ra… sẽ tạo không khí vui tươi, thoải mái, bình đẳng… Bởi bữa ăn không chỉ là cho no bụng mà còn là sự kết nối của tình yêu thương, gắn bó, là sinh hoạt văn hóa trong từng gia đình, là môi trường giáo dục cho con trẻ…