Kim tự tháp Ai Cập có hình chóp tồn tại vững chãi hàng nghìn năm vì đây là thế chịu lực khỏe nhất của vật chất. Lật ngược lại hình thế này sẽ là sự chông chênh, mất an toàn. Ví như tòa nhà Bảo tàng Hà Nội có hình chóp lộn ngược, nhìn có vẻ hay hay nhưng người ta vẫn cảm thấy “ghê ghê” về sự an toàn!
Liên hệ đến các hình thể trong kinh tế, xã hội thì cũng có những “hình chóp” cần bàn. Trong xã hội, tầng thấp là bình dân, sau đến trung lưu, trên cao nhất là tầng lớp tinh hoa, số lượng từ nhiều đến ít dần. Con người có chí hướng vươn lên tầng lớp tinh hoa nhưng quy luật phát triển luôn là hình chóp thuận. Có thể điểm vài loại hình “chóp ngược” có thể gây bất ổn.
Hệ thống giáo dục và việc làm của ta có thể ví như một loại hình chóp. Thông thường, trong một lớp học có 50-60% học sinh học lực trung bình, 35-40% mức khá và chỉ chừng 5-10% loại giỏi và xuất sắc (không kể các trường chuyên, lớp chọn). Trên thị trường lao động, tỉ lệ lao động phổ thông, công nhân chiếm số đông, lực lượng kĩ sư, cử nhân và trình độ cao hơn sẽ giảm dần. Theo tỉ lệ thì chỉ chừng 35%-40% số học sinh tốt nghiệp PTTH vào đại học, cao đẳng là hợp lí. Còn lại phải dành cho trung cấp, thợ nghề mới phù hợp năng lực và cung cầu thị trường lao động. Tuy nhiên hầu hết học sinh tốt nghiệp đều đăng kí dự thi đại học, cao đẳng, rất ít em chịu vào trường nghề dù học lực trung bình. Đáp ứng nhu cầu này, các trường cao đẳng, đại học cũng “nở rộ” nhằm “hút sạch” học sinh để rồi rất nhiều cử nhân, kĩ sư ra trường đành cất tấm bằng đại học làm kỉ niệm, “đầu quân” vào lực lượng công nhân. Công việc của những người “bằng cao, trình thấp” này thường đơn giản, đứng sau những thợ được đào tạo dù chỉ tốt nghiệp THPT. Thực tiễn này đang gây lãng phí không nhỏ nguồn lực của xã hội và sự bất ổn trong thị trường lao động.

Đa số học sinh THPT đăng kí thi vào đại học. Ảnh minh họa (Báo Đà Nẵng)

Một loại hình chóp rất đáng lo xuất hiện những năm qua là mô hình “nuôi trồng” dự án. Một dự án được để xuất ban đầu chỉ “nhỏ như con thỏ”, qua nhiều lần điều chỉnh với những lí do “thuyết phục”, cuối cùng là lừng lững một “con voi”. Điển hình gần đây phải kể đến dự án nạo vét sông Sào Khê của tỉnh Ninh Bình. Ban đầu dự án chỉ 72 tỉ đồng nhưng hiện đã lên đến 2.595 tỉ đồng mà vẫn chưa phải là con số cuối cùng. Còn nhiều dự án “nở” hàng nghìn tỉ đồng vừa được Kiểm toán Nhà nước chỉ ra sau kiểm toán...

Sông Sào Khê (Ninh Bình). Ảnh minh họa

Trong tổ chức biên chế cũng có những nơi đã và đang tồn tại thực trạng “hình chóp ngược”. Không ít sở, ngành ở các địa phương có số lãnh đạo gấp nhiều lần nhân viên đã được dư luận biết đến. Đây chính là sự biến dị đáng lo ngại.
Với những loại hình chóp lộn ngược của dự án kinh tế chỉ có 2 phương án: “Dỡ xuống” để làm lại hoặc dùng tiền ngân sách “đắp bù” chống đỡ, chấp nhận tiếp tục lỗ lớn! Hình chóp trong tổ chức bộ máy thì cần mạnh tay lật ngược trở lại cho đúng quy luật.
Hãy tôn trọng những “hình chóp thuận” để triệt tiêu thất thoát và bảo đảm sự phát triển bền vững./.

Đinh Hoàng