Đó là nhận định của ông Anders Fogh Rasmussen, cựu Tổng thư kí NATO (2009 - 2014) và cựu Thủ tướng Đan Mạch với tạp chí Project Syndicate mới đây. Theo ông Rasmussen, kể từ tháng 12 năm ngoái, người Azerbaijan đã chặn lối vào hành lang Lachin, con đường duy nhất nối vùng dân tộc Armenia ở Nagorny-Karabakh với Armenia và thế giới bên ngoài, với lí do môi trường. Động thái này được cho là có sự hậu thuẫn của chính quyền ở Baku.

Với việc những người biểu tình ngăn chặn mọi hoạt động giao thông dân sự hoặc thương mại vào Nagorny-Karabakh, Tổ chức Ân xá Quốc tế cảnh báo, khoảng 120.000 cư dân sắc tộc Armenia không thể tiếp cận hàng hóa và dịch vụ thiết yếu, như thuốc và chăm sóc sức khỏe.

Theo thỏa thuận ngừng bắn chấm dứt xung đột Nagorny-Karabakh năm 2020 giữa Azerbaijan và Armenia, Azerbaijan cam kết bảo đảm di chuyển tự do dọc hành lang trên theo cả hai hướng. Nhận thấy Azerbaijan đang vi phạm cam kết của mình khi từ chối dỡ bỏ lệnh phong tỏa, ngày 22/2 Tòa án Công lí Quốc tế (ICJ) đã ban hành lệnh yêu cầu Azerbaijan thực hiện tất cả các bước cần thiết để khôi phục thỏa thuận, nhưng đến nay không có gì thay đổi.

Căng thẳng giữa Armenia và Azerbaijan lại gia tăng, làm dấy lên nguy cơ xảy ra một cuộc giao tranh khác

Ông Rasmussen cho rằng, nếu châu Âu và cộng đồng quốc tế không gây sức ép buộc Azerbaijan dỡ bỏ lệnh phong tỏa, cuộc khủng hoảng nhân đạo hiện nay có thể trở thành một thảm họa nhân đạo. Nagorny-Karabakh đang bị bóp nghẹt vì cô lập. Cư dân bị cản trở khi về nhà, khí đốt và điện thường xuyên bị cắt mà không có thông báo hay giải thích. Trong khi đó, Azerbaijan phủ nhận việc phong tỏa, nhưng từ chối cho phép các quan sát viên quốc tế tiếp cận để đánh giá tình hình.

Ông Rasmussen lưu ý, chiến tranh Nagorny-Karabakh năm 2020 cho thấy Azerbaijan có lợi thế quân sự đáng kể so với Armenia, nhờ các loại vũ khí mua từ Nga, Thổ Nhĩ Kỳ và Israel. Thực tế này được lặp lại vào tháng 9/2022, khi Azerbaijan chiếm một số khu vực của Armenia, trong đó có những vị trí chiến lược gần thành phố Jermuk - chỉ sau hai ngày giao tranh.

Với việc các cuộc đàm phán hòa bình bị đình trệ, có dấu hiệu cho thấy Azerbaijan tin rằng, họ có thể đạt được nhiều mục đíchhơn thông qua các biện pháp quân sự thay vì đàm phán hòa bình. Do đó, theo ông Rasmussen, không loại trừ một cuộc tấn công mới nhằm vào Armenia trong những tháng tới.

Ông cũng nhấn mạnh, khi nhà bảo đả man ninh truyền thống của Armenia là Nga, không thể (hoặc không muốn) giúp đỡ, EU có lẽ phải đóng một vai trò lớn hơn để duy trì hòa bình và ổn định trong khu vực. Cả Chủ tịch Hội đồng châu Âu Charles Michel và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đều công nhận điều đó và dành nguồn lực chính trị đáng kể cho vấn đề này. Sau khi xung đột bùng phát trở lại vào tháng 9 năm ngoái, EU đã cử một phái đoàn dân sự tới Armenia để giám sát biên giới với Azerbaijan.

Nhưng các bên liên quan vẫn còn nhiều việc phải làm. Nhiệm vụ của EU, hiện chỉ được triển khai trên lãnh thổ Armenia, cần được nhanh chóng mở rộng quy mô để giám sát toàn bộ chiều dài biên giới Armenia-Azerbaijan. Các nhà lãnh đạo châu Âu cũng cần gây sức ép với Azerbaijan để cho phép nhân viên EU thực hiện hoạt động giám sát trên lãnh thổ nước này.

Năm ngoái, EU đã xây dựng mối quan hệ kinh tế chặt chẽ hơn với Azerbaijan, do nước này nhanh chóng chuyển hướng khỏi khí đốt và dầu mỏ của Nga. Nhưng EU cần cảnh báo Azerbaijan rằng, họ sẽ bị trừng phạt nếu có những hành động ảnh hưởng đến các giátrị hoặc lợi ích lâu dài của châu Âu trong duy trì hòa bình và ổn định ở Nam Kavkaz. Nếu Azerbaijan tiếp tục coi thường các cam kết quốc tế và các lệnh của tòa án có tính ràng buộc pháp lí từ ICJ, thì nước này phải đối mặt với những hậu quả chính trị và kinh tế.

Rõ ràng, việc hành động ngay bây giờ để ngăn chặn một cuộc xung đột nghiêm trọng khá cở sân sau của châu Âu là lợi ích của tất cả các bên…