Nhắc chuyện đi biển, ông Trần Vẹn bảo, nhờ biển mà ông “khỏe như ri”. Cũng nhờ biển mà ông nuôi được 9 người con, giờ có 7 người con trai và rể vẫn theo nghề truyền thống gia đình. Ra khơi lúc tròn 18 tuổi cùng chiếc thuyền nan chèo tay. Cưới vợ về - nói như ông, áp lực sinh kế, thôi thúc khiến ông xông ra biển tự học lấy những kinh nghiệm xương máu của nghề. Nghỉ đi biển đã trên 5 năm, nhưng ông vẫn gắn bó với biển, với đội thuyền gia đình gồm 9 chiếc. Mỗi chuyến ra khơi của những người con kế nghiệp đều mang theo lời dặn dò của ông.

Ông kể: “Hồi xưa ra khơi chỉ độc “một thuyền một thân”, không có máy móc hỗ trợ như bây giờ. Những vụ đánh bắt cá, mực vào ban đêm, thuyền ra mấy chục hải lí, biển tối như bưng nhưng tôi vẫn tìm được ổ mực, ổ cá thu, đánh bắt xong vẫn kiếm được đường vào”. Nhờ những “tuyệt kĩ” đó mà ông Vẹn có những chuyến biển cá đầy thuyền. Theo cách lí giải của ông, khi ra biển ngư dân lấy điểm cao nhất của ngọn đồi, núi nào đó ở đất liền làm “điểm chuẩn”. Ra càng xa, điểm chuẩn ấy càng mờ nên chỉ nhìn được “chóp núi”. Canh một đường thẳng với điểm cao nhất, ngư dân sẽ biết cách đưa tàu đến nơi mình cần đến. Những ổ mực, ổ cá thu được ngư dân ban ngày đặt phao ở các rạn đá, khe nước trước. Khi ra biển vào ban đêm để câu, dù trời tối nhưng nhờ cách nhận biết như thế nên ngư dân chèo thuyền ra là “đúng phóc”! Mỗi ổ mực, cá thu có khi một chuyến họ đánh được cả góc thuyền.

Ông Trần Vẹn

Nếu nước êm, thuyền ra chừng 30-40 hải lí, không còn nhìn thấy đất liền thì họ dựa vào vị trí các chòm sao, con nước để tìm đúng nơi mình cần đến. Ông Trần Vẹn phân tích: “Lúc trời trong mình phải nhìn hướng sao để canh đường đi. Có khi, phải dựa vào con nước để điều chỉnh hướng mũi tàu nơi mình tìm đến. Dựa vào cách đó, mấy chục năm tui đi biển vào ban đêm chưa bao giờ “lạc” hay không tìm được ổ cá, mực mà mình đã đánh dấu trước đó”. Cũng dựa vào con nước, thức ăn của loài hải sản để biết nên bủa lộng (gần bờ) hay bủa khơi (xa bờ).

Kinh nghiệm đi biển không chỉ đánh bắt được nhiều cá tôm mà còn giúp ngư dân tránh được sóng gió, tai nạn khi làm nghề. Ông kể: “Trận bão 1985 đã cướp đi sinh mạng của 700 con người ở vùng biển Thừa Thiên Huế, nhờ kinh nghiệm nhìn mây và hướng gió, tui cùng hàng chục ngư thuyền tránh được cơn bão thế kỉ”.

Bây giờ, với ông Vẹn, nghề biển phần lớn tồn tại trong kí ức, với những mảng màu khác nhau, có cả vui lẫn buồn. Như lời ông Vẹn “độ hơn 2 thập kỉ trước, thuyền vượt sóng chỉ toàn là màu xám. Lênh đênh giữa biển không được trang bị đèn đuốc sáng trưng như bây giờ. Mọi công việc đều dựa vào sức vóc và kinh nghiệm của ngư dân. Máy dò cá, bộ đàm liên lạc, hệ thống đèn chiếu sáng lúc đó làm chi có. Đánh bắt vào ban đêm, mặt nước đen một màu. Thế hệ trẻ ở Đông Hải đa phần theo cha đi biển từ nhỏ nên họ hiểu nỗi cơ cực ngày ấy. Bây chừ qua rồi thời khó khăn nên con cái tiếp nối nghề của tổ tiên, chúng hiểu được những gì mà nghiệp biển mang lại. Mỗi tháng các tàu của gia đình tôi có đến 2 chuyến vươn khơi đến khai thác, thu mua hải sản tại vùng biển Trường Sa, Hoàng Sa. Nghề biển vất vả thật, nhưng bù lại hiệu quả kinh tế cao. Mỗi năm bình quân mỗi tàu thu lãi 400-500 triệu đồng. Cả 7 đứa con trai con rể đều xây nhà trị giá từ 1 đến 2 tỉ đồng”.

Theo ông Đoàn Thao, Phó phòng NN&PTNT huyện Phú Lộc: “Nghề biển hiện nay đã được trang bị tàu lớn, các thiết bị định vị, máy dò cá hiện đại… giúp ngư dân đánh bắt hiệu quả trên ngư trường, tránh tai nạn khi hành nghề. Tuy nhiên, với bà con ngư dân, những kinh nghiệm dân gian đi biển rất cần thiết và hữu ích”.

Bài và ảnh Kim Hoa