Hít sặc là nguyên nhân gây nên tình trạng viêm phổi hít nặng và tử vong ở người lớn tuổi.

PGS.TS.BS Hồ Thượng Dũng, Phó Giám đốc Bệnh viện Thống Nhất cho biết: Bệnh viện thường xuyên tiếp nhận nhiều trường hợp bị hít sặc, chiếm đa số do chăm sóc tại nhà (trung bình 5 ca/tháng) dẫn đến nguy kịch, thậm chí tử vong. Ở người lớn tuổi, nguy cơ hít sặc xảy ra nhiều hơn. Hít sặc cũng là di chứng của đột quỵ nhồi máu não. Khoảng 52% trường hợp xảy ra sau đột quỵ cấp. Hít sặc, mắc dị vật đường thở ở người cao tuổi đặc biệt nguy hiểm vì hệ hô hấp, đường thở của họ thường đã yếu, lão hóa. Vì vậy, rất dễ dẫn đến biến chứng viêm phổi hít, nhiễm trùng gây tử vong dù đã được nội soi lấy dị vật ra ngoài. Một nguy hiểm nữa khi hít sặc là dịch vị dạ dày tràn vào, có tính a xít sẽ gây tổn thương rộng đường hô hấp.

Cần lưu ý triệu chứng của hít sặc là ho, khò khè, khó thở và tím tái đối với trường hợp nặng. Tuy nhiên, các triệu chứng này thường bị bỏ qua và điều trị sơ sài. Nhiều trường hợp bị hít sặc, có hạt cơm, mẩu thịt nhỏ rơi vào đường thở nhiều tháng, không được phát hiện và chỉ điều trị viêm hô hấp.

Cách phòng ngừa

Điều trị hít sặc thường khó thành công, vì vậy biện pháp phòng ngừa là rất cần thiết. Để đề phòng, người nhà cần nhận biết dấu hiệu rối loạn nuốt gồm: Khi ăn uống hay bị rơi ra ngoài, hay chảy nước bọt, nhiều đàm, khó khăn khi nhai cắn, ăn chậm không nhai nuốt mà ngậm thức ăn trong miệng. Cần nghĩ ngay đến hóc dị vật, hít sặc. Kiểm tra và cho người cao tuổi đi khám ngay khi có triệu chứng: ho sặc khi nuốt, khi đang nhai, thay đổi giọng nói hay tốc độ nói sau ăn, viêm phổi tái đi tái lại nhiều lần,…

Chăm sóc người cao tuổi

Ngồi khi ăn, không được nằm khi ăn hoặc uống, chỉ ăn uống khi tỉnh táo, ăn, uống chậm, từng muỗng, từng ngụm nhỏ; để thức ăn phía bên môi và lưỡi mạnh (bên yếu thức ăn bị chảy ra ngoài); nhắc người bệnh nuốt bằng lời nói hoặc bằng động tác sờ vào 2 bên má; dùng tay hỗ trợ môi, hàm, cằm của người bệnh nếu khó mở miệng; không nói khi đang nhai và nuốt; nhắc người bệnh nuốt nước bọt hoặc nhổ ra; nuốt 2-3 lần cho hết trước khi ăn, uống muỗng tiếp theo; khi ăn canh, phở ăn riêng phần nước với phần cái; đủ ánh sáng. Tránh các yếu tố gây xao lãng như tivi, radio, đông người; cần động viên, khuyến khích, kiên nhẫn và giữ bầu không khí thoải mái, vui vẻ cho người bệnh; cần vệ sinh miệng cho người bệnh sau khi ăn; không sử dụng mật ong vì dễ gây sâu răng và phát triển vi khuẩn; không dùng nước súc miệng có cồn vì sẽ làm khô miệng, dễ gây tình trạng viêm và nhiễm trùng cho người bệnh.

Điều trị hít sặc thường khó thành công.

Cách chế biến thức ăn

Thức ăn cần được cắt nhỏ, nấu mềm, lỏng hoặc xay nhuyễn nếu bệnh nhân không nhai được. Với người bệnh bị ho sặc, thức uống cần được chế biến đặc hơn do chất lỏng chảy nhanh hơn, khiến bệnh nhân dễ bị sặc.

Bên cạnh đó, không nên cho người bệnh ăn thức ăn khô, kích thước lớn, có nhiều sợi xơ, dai, khó cắn, khó nhai; thức ăn bị rời rạc thành từng miếng nhỏ; thức ăn dễ dính vào răng, nướu và đọng lại trong má như bánh, kẹo dừa,..

Tư thế đúng khi cho ăn

Ngồi ăn: ngồi sâu vào lòng ghế, cùi chỏ để ở độ cao ngang mặt bàn, chân để thẳng, lòng bàn chân chạm đất, cạnh bàn cách cơ thể 1 nắm tay, đầu hơi cúi về phía trước.

Ngồi thẳng lưng trên giường: chêm gối dưới đầu gối người bệnh, nâng cao đầu giường 90⁰, chêm gối sau lưng (nếu cần).

Nằm ăn tại giường: chêm gối dưới đầu gối người bệnh, nâng cao đầu giường 60^0, chêm gối dưới hông bên liệt, bên lành thấp hơn bên liệt.

Tư thế đúng khi cho người bệnh ăn sẽ giúp người bệnh không bị sặc.

Bệnh viện Thống Nhất là bệnh viện lão khoa hàng đầu trong cả nước, đối tượng điều trị chủ yếu là người cao tuổi, do đó phòng ngừa viêm phổi hít do sặc thức ăn là vấn đề trọng tâm trong chăm sóc điều dưỡng. Chúng tôi đã tiến hành đào tạo cho điều dưỡng, học sinh và người nhà cách cho người bệnh ăn đối với đối tượng người bệnh có rối loạn nuốt, PGS.TS.BS Hồ Thượng Dũng cho biết thêm.