Kì 18: Tai biến mạch máu não và những vấn đề cần biết

1. Tai biến mạch máu não là gì?

Tai biến mạch máu não hay còn gọi là đột qụy não (Stroke) là các thiếu sót chức năng thần kinh xảy ra đột ngột với các triệu chứng khu trú hơn là lan tỏa, các triệu chứng tồn tại quá 24 giờ hoặc tử vong trong 24 giờ, loại trừ nguyên nhân sang chấn sọ não.

Tai biến mạch máu não là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ ba sau ung thư và bệnh tim mạch, là nguyên nhân số một gây tàn phế. Trong số các bệnh nhân bị tai biến mạch não có:

50% bệnh nhân để lại di chứng từ nhẹ đến nặng.

25% bệnh nhân tử vong.

25% bệnh nhân sống và làm việc lại bình thường.

Hoa Kỳ mỗi năm có khoảng 700.000 - 750.000 bệnh nhân tai biến mạch máu não mới hoặc tái phát.

Pháp khoảng 12% số ca tử vong ở người già là do tai biến mạch máu não, đứng hàng đầu trong các nguyên nhân gây tử vong.

Việt Nam tỉ lệ mắc bệnh đang gia tăng ở mức đáng lo ngại ở cả hai giới và các lứa tuổi. Tỉ lệ mắc bệnh tai biến mạch máu não tăng theo tuổi, đặc biệt là từ 50 tuổi trở lên.

Trước đây, mọi người quan niệm bệnh tai biến mạch máu não chỉ gặp ở NCT. Hiện nay, theo thống kê ở các bệnh viện tỉnh cho thấy người trẻ tuổi (dưới 50 tuổi) bị tai biến mạch máu não đang có xu hướng gia tăng đáng lo ngại. Riêng tai biến do xuất huyết ở các nước đang phát triển thì tỉ lệ bị bệnh ở người trẻ gần tương đương với NCT.

Chính vì vậy, Tổ chức Y tế Thế giới đã đưa ra nhận xét tai biến mạch máu não là bệnh dự phòng có kết quả bằng các biện pháp chống yếu tố nguy cơ trong cộng đồng. Nếu được điều trị sớm có thể hạn chế tử vong và hạn chế di chứng cho bệnh nhân.

2. Có bao nhiêu loại tai biến mạch máu não?

Tai biến mạch máu não xảy ra khi nguồn cung cấp máu cho một phần não của bệnh nhân bị gián đoạn hoặc giảm, ngăn không cho tế bào não lấy oxy và chất dinh dưỡng. Khi đó các tế bào não bắt đầu chết trong vòng vài phút.

Có hai nguyên nhân chính làm giảm hoặc gián đoạn việc cung cấp máu cho một phần não đó là:

Động mạch bị chặn gây đột quỵ do thiếu máu cục bộ.

Rò rỉ hoặc vỡ mạch máu gây đột qụy xuất huyết não.

Ngoài ra, một số bệnh nhân chỉ bị gián đoạn tạm thời lưu lượng máu lên não, trường hợp này được gọi là cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) không gây ra các triệu chứng kéo dài.

Như vậy, tai biến mạch máu não gồm có ba loại sau:

Thiếu máu cục bộ hay nhồi máu não.

Xuất huyết não.

Thiếu máu não thoáng qua.

2.1. Thiếu máu cục bộ hay nhồi máu não

Thiếu máu cục bộ hay nhồi máu não trước đây được gọi là nhũn não xảy ra khi một mạch máu bị tắc, nghẽn dẫn đến khu vực não được nuôi dưỡng bởi mạch máu đó bị thiếu máu và hoại tử. Thiếu máu cục bộ chiếm 85% các trường hợp tai biến mạch máu não.

Nguyên nhân chủ yếu gây thiếu máu cục bộ não đó là:

Xơ vữa mạch ở NCT: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây nhồi máu não.

Tăng huyết áp.

Bệnh tim có loạn nhịp, hẹp van hai lá, viêm nội tâm mạc bán cấp.

Các dị dạng mạch máu não: Phình động mạch, phình động - tĩnh mạch.

2.2. Xuất huyết não

Xuất huyết não xảy ra khi máu thoát ra khỏi thành mạch vào nhu mô não. Tụ máu não và xuất huyết não không có gì khác nhau về giải phẫu bệnh, tụ máu là danh từ của các nhà ngoại khoa mang ý nghĩa cần xem xét điều trị phẫu thuật.

Xuất huyết não chỉ chiếm tỉ lệ 15 - 20% các trường hợp tai biến mạch máu não. Nguyên nhân chủ yếu gây xuất huyết não đó là:

Các nguyên nhân gây xuất huyết não ở NCT thường gặp là tăng huyết áp, xơ vữa mạch.

Các nguyên nhân gây xuất huyết não ở người trẻ thường gặp đó là vỡ túi phình động mạch, túi phình động - tĩnh mạch (dị dạng mạch máu não).

2.3. Thiếu máu não thoáng qua (TIA)

Một cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA) đôi khi được gọi là ministroke là một giai đoạn tạm thời của các triệu chứng tương tự như tai biến mạch máu não. Một cơn thiếu máu não thoáng qua không gây các tổn thương vĩnh viễn. Hiện tượng này được gây ra bởi sự giảm cung cấp máu tạm thời đến một phần não của bệnh nhân, có thể kéo dài ít nhất là năm phút.

Giống như đột qụy do thiếu máu cục bộ, cơn thiếu máu não thoáng qua xảy ra khi cục máu đông hoặc mảnh vụn làm giảm hoặc chặn lưu lượng máu đến một phần của não.

Chúng ta không thể biết là đang bị đột qụy hay thiếu máu não thoáng qua nếu chỉ dựa trên các triệu chứng lâm sàng. Chính vì vậy mọi người cần tới bệnh viện ngay cả khi nghĩ rằng mình chỉ bị thiếu máu não thoáng qua.

Những ai đã bị cơn thiếu máu não thoáng qua, có nghĩa là có thể bị tắc nghẽn một phần hoặc hẹp động mạch dẫn đến não. Một cơn thiếu máu não thoáng qua sẽ làm tăng nguy cơ bị tai biến mạch máu não toàn diện sau đó.