Trong phần này, chúng tôi xin được chia sẻ tới quý vị về cơ chế bệnh sinh tai biến mạch máu não…

3.1.6. Khái niệm vùng tranh tối tranh sáng

Khái niệm này hết sức quan trọng, nó liên quan mật thiết đến việc điều trị.

Lưu lượng máu não bình thường là 55ml/100g não/phút, khi bị tai biến do thiếu máu cục bộ, ổ thiếu máu cục bộ phân biệt thành hai vùng:

Vùng trung tâm: Có lưu lượng máu 10 - 15ml/100g não/1 phút. Các tế bào tại vùng này sẽ chết và không thể cứu vãn được, nên còn được gọi là vùng hoại tử.

Vùng ngoại vi: Có lưu lượng máu 23 -30ml/100g não/phút. Các tế bào não tại vùng này không chết nhưng cũng không hoạt động, đây chính là vùng tranh tối tranh sáng.

Nếu tuần hoàn bàng hệ tốt hoặc dưới tác dụng của thuốc giúp tế bào hấp thu được oxy đủ thì vùng này sẽ hồi phục. Chính vì vậy vùng này còn được gọi là vùng điều trị. Tuy nhiên, các tế bào tại đây sống nhờ vào các chất dinh dưỡng thần kinh tại chỗ, nên chỉ có thể tồn tại trong vòng từ 3 - 72 giờ gọi là cửa sổ thời gian điều trị. Sau khoảng thời gian này, nếu như không được điều trị kịp thời, vùng này cũng sẽ bị hoại tử.

3.1.7. Quá trình sinh hóa gây tổn thương tế bào trong ổ thiếu máu cục bộ

Ổ thiếu máu cục bộ không được cung cấp máu, do đó các tế bào mất khả năng sản sinh năng lượng chủ yếu cần cho não hoạt động đó là adenosin triphosphat (ATP). Mất năng lượng, các tế bào bị tổn thương và khi đến ngưỡng giới hạn các tế bào sẽ chết.

Có rất nhiều cơ chế tác động dẫn đến sự chết tế bào sau khi mất năng lượng, mỗi cơ chế mở ra một tiềm năng điều trị mới.

Một trong các cách mà tế bào não sử dụng để đáp ứng với tình trạng mất năng lượng đó là tăng nồng độ calci trong tế bào. Hiện tượng xấu này ngày càng nặng và nồng độ calci lên đến mức nguy hiểm sẽ xuất hiện ngộ độc trong tế bào não, dẫn tới giải phóng một lượng quá mức chất dẫn truyền thần kinh glutamat. Chất này sẽ kích thích các tế bào khác dẫn đến sự thoái biến và chết tế bào.

Tế bào não chết chủ yếu do hậu quả của hoạt động men protease hoạt hóa calci (men tiêu hóa protein tế bào), men lipase (men tiêu màng tế bào) và sự hình thành các gốc tự do là các phân tử không ghép cặp có hại cho tế bào não.

Đây là những cơ sở để thúc đẩy phát triển mạnh mẽ các loại thuốc tai biến do thiếu máu cục bộ. Cho đến nay đã có rất nhiều loại thuốc được sử dụng điều trị giai đoạn cấp thiếu máu cục bộ não. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cho rằng đột qụy là một vấn đề có nhiều nguồn gốc, có nhiều hình thái, nhiều cơ chế, do đó không có một loại thuốc đơn độc nào có thể bảo vệ hoàn toàn được não khi bị đột qụy.

3.2. Cơ chế bệnh sinh xuất huyết não

3.2.1. Hai thuyết cổ điển trong xuất huyết não do tăng huyết áp

Thuyết Charcot:

Theo thuyết Charcot mạch máu bị vỡ là do các túi phòng vi thể sinh ra bởi thành mạch bị thoái hóa mỡ. Vị trí vỡ là động mạch bèo vân (một nhánh sâu của động mạch não giữa, tưới máu cho vùng nhân xám trung ương), động mạch này còn có tên là “động mạch Charcot” hay “động mạch của chảy máu não”.

Thuyết Rouchoux

Theo thuyết Rouchoux thì trước khi có xuất huyết não đã có một nhồi máu não xảy ra. Trong vùng nhồi máu, thành của các mạch máu cũng bị thiếu máu nuôi dưỡng. Ở giai đoạn sau, trong một đợt huyết áp cao, máu các mạch lúc trước đã bị tắc, thành mạch này có chất lượng không tốt, khiến cho hồng cầu thoát qua thành mạch, biến chỗ nhồi máu thành Nhồi máu - xuất huyết hoặc vỡ mạch gây xuất huyết não.

Các nhà nghiên cứu thấy bệnh mạch dạng bột ở các mạch não là nguyên nhân gây chảy máu thùy não, chảy máu đa ổ. Nguyên nhân này chỉ được chẩn đoán qua giải phẫu bệnh sau mổ tử thi.

3.2.2. Phân loại các thể và đặc điểm xuất huyết não theo vị trí.

Các vị trí xuất huyết có đặc điểm riêng về lâm sàng, nguyên nhân, điều trị và tiên lượng. Trên lâm sàng, các bác sĩ thường chia xuất huyết não thành bốn loại sau:

Xuất huyết lớn (xuất huyết bao trong đồi thị, xuất huyết nhân xám trung ương):

Nguyên nhân chủ yếu là do huyết áp cao.

Vị trí xuất huyết: Vùng bao trong, ổ xuất huyết có đường kính lớn.

Tiên lượng xấu: Di chứng nặng, tỉ lệ tử vong cao.

Xuất huyết thùy não:

Nguyên nhân không xác định rõ, hay gặp ở người trẻ.

Vị trí: Xuất huyết ở vùng chất trắng dưới vỏ, ổ xuất huyết nhỏ hình bầu dục hoặc tròn.

Trên lâm sàng thể bán cấp gồm 3 giai đoạn: Nặng - đỡ - nặng và chết.

Tiên lượng: Tốt nếu được điều trị đúng, cần cảnh giác giai đoạn giữa dễ bỏ qua, không xử trí kịp thời gây tử vong.

Xuất huyết thân não:

Nguyên nhân: Huyết áp cao ác tính

Vị trí: Hay gặp ở cầu não

Tiên lượng: Nặng, tỉ lệ tử vong rất cao trừ khi ổ xuất huyết rất nhỏ.

Xuất huyết tiểu não:

Nguyên nhân: Dị dạng mạch não

Vị trí: Một hoặc hai bên tiểu não

Tiên lượng nặng, dễ tử vong do lọt hạnh nhân tiểu não.

Trường hợp này được chỉ định phẫu thuật rộng rãi và kết quả thường tốt.