Luật NCT năm 2009 xác định NCT là công dân Việt Nam từ đủ 60 tuổi trở lên; định nghĩa của Liên Hợp Quốc cũng đồng nhất với Việt Nam, NCT là người có độ tuổi từ 60 trở lên.

Những vấn đề chung về người cao tuổi

Lão hóa là quá trình tất yếu của cơ thể sống. Lão hóa có thể đến sớm hay muộn tùy thuộc vào cơ thể từng người. Khi lão hóa, diện mạo NCT dần thay đổi như tóc bạc, da mồi, có thêm nhiều nếp nhăn. Da trở nên khô và thô hơn. Trên cơ thể, đầu và mặt xuất hiện mụn cơm nhiều hơn. Bộ răng yếu đi khiến NCT ngại dùng các thức ăn cứng, khô, dai dù thức ăn này giàu vitamin, đạm và chất khoáng. Cơ quan cảm giác, nghe nhìn, nếm và khứu giác cùng với tuổi tác ngày càng cao thường bắt đầu hoạt động kém hiệu quả. Các cơ quan nội tạng (tim, gan, phổi) cũng yếu dần. Khả năng tình dục giảm do sự thay đổi của nội tiết tố, ham muốn tình dục ở NCT cũng giảm rõ rệt.

Lão hóa tạo nên các bệnh tim mạch và huyết áp (cao huyết áp, nhồi máu cơ tim, suy tim, loạn nhịp tim…); các bệnh về xương khớp (thoái hóa khớp, loãng xương, bệnh gút…); các bệnh về hô hấp (cảm sốt, viêm họng - mũi, cúm, viêm phế quản, viêm phổi, ung thư phổi…); các bệnh răng miệng (khô miệng, sâu răng, bệnh nha chu…); các bệnh về tiêu hóa và dinh dưỡng (rối loạn tiêu hóa, suy dinh dưỡng…). Ngoài ra NCT còn hay mắc các bệnh về ung bướu, bệnh thần kinh và các bệnh về sức khỏe tâm thần…

Do vậy về tâm lí, NCT thường hay hướng về quá khứ. Để giải tỏa những ưu phiền thường nhật trong cuộc sống hiện tại, NCT thường thích hội họp, tìm lại bạn cũ, cảnh xưa, tham gia hội ái hữu, hội cựu chiến binh... Chuyển từ trạng thái “tích cực” sang trạng thái “tiêu cực”, chuyển từ trạng thái lao động (bận rộn với công việc, bạn bè) sang trạng thái nghỉ ngơi. Từ đó, NCT thường hay cảm thấy cô đơn và mong được quan tâm chăm sóc nhiều hơn; cảm nhận thấy bất lực và tủi thân; nói nhiều hoặc trầm cảm; sợ phải đối mặt với cái chết.

NCT sức khỏe giảm sút, cần sự quan tâm chăm sóc của cộng đồng

Những thay đổi ở NCT gây bất lợi trong cuộc sống

Đặc điểm đầu tiên cần quan tâm với NCT là những thay đổi về sinh lí do thay đổi về tuổi tác. Sức khỏe thể chất có xu hướng giảm khi có tuổi, vì vậy NCT phải phụ thuộc vào sự hỗ trợ để tồn tại. Một bộ phận NCT bị thoái hóa tuổi già (bệnh Alzheimer), càng làm cho họ gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống.

NCT có phản ứng cảm xúc nhạy cảm, vui buồn thất thường, họ cũng thường có tâm lí tiêu cực như tự ti, có cảm giác mất mát, cô độc và suy giảm khả năng giao tiếp. Quan điểm giữa thế hệ trẻ và NCT ngày càng sâu sắc, các cụ khó hoặc không thể chấp nhận được những hành vi của con cháu; thậm chí con cháu còn có hành vi hắt hủi ông bà, cha mẹ mình. Việc chăm sóc cho NCT nhất lúc ốm đau trở thành gánh nặng cho người thân trong khi đó NCT có sự thay đổi lớn về tình trạng sức khỏe, họ dễ bệnh và nhiều bệnh. Với những tác động trên NCT dễ rơi vào tình trạng cô đơn, phạm vi và mức độ quan hệ xã hội bị giảm sút. Hạnh phúc nhất của tuổi già chính là sự thanh thản với những sở thích cá nhân. Quan hệ giao tiếp xã hội thường giới hạn ở những nhóm nhỏ, như hội NCT, hội dưỡng sinh, các câu lạc bộ, hoặc tham gia các sinh hoạt lễ hội, chùa chiền.

NCT sức khỏe giảm sút, cần sự quan tâm chăm sóc của cộng đồng

Một số vấn đề của NCT

Sức khỏe là vấn đề quan trọng, có ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của NCT. Khi có sức khỏe tốt, NCT sẽ có điều kiện tốt hơn trong các hoạt động vui chơi giải trí, các hoạt động xã hội tại địa phương. NCT có tâm lí giấu bệnh tật và các vấn đề sức khỏe của mình do đó cần phải quan tâm thường xuyên, liên tục để có sự hỗ trợ phát hiện và điều trị bệnh kịp thời cho NCT.

Để phát hiện và xử lí vấn đề về sức khỏe NCT, cần quan sát cử chỉ, nét mặt và khả năng hoạt động trong cuộc sống thường nhật của họ; thu thập các thông tin liên quan đến một số triệu chứng bệnh lí khi có nghi ngờ về một bệnh cụ thể; phối hợp với ngành Y tế tổ chức khám chữa bệnh định kì. Tư vấn cách chăm sóc sức khỏe, khám chữa bệnh, tổ chức khám chữa bệnh để giúp phát hiện các bệnh và những vấn đề sức khỏe nói chung của NCT.

Khám sức khỏe định kì cho NCT

Thay đổi tâm lí, NCT có thể cảm thấy cô độc, hướng về quá khứ, hay giận dỗi, chuyển từ trạng thái tích cực sang tiêu cực. Cách thức phát hiện: Trò chuyện với NCT, quan sát hành vi của NCT với mọi người xung quanh. Các hoạt động trợ giúp: Lắng nghe và trò chuyện với NCT. Khi họ được lắng nghe, chia sẻ, họ sẽ kể được kết những tâm tư của mình, từ đó họ có thể thoát khỏi sự cô đơn, khép mình. Trong trường hợp này, nhân viên trợ giúp xã hội cùng NCT phân tích các vấn đề mà họ gặp phải, tham vấn, hỗ trợ NCT giải quyết các vấn đề tâm lí đó.

Vấn đề kinh tế. Đa số người lớn tuổi, nhất là những người neo đơn đều gặp phải những khó khăn về kinh tế do sự suy giảm của thu nhập. Trong trường hợp này, cần thu thập thông tin về thu nhập của NCT và gia đình; quan sát bữa ăn hằng ngày; quan sát, tính toán các nguồn thu cũng như các chi phí. Hoạt động trợ giúp xã hội hỗ trợ NCT được tiếp cận và hưởng các chính sách hỗ trợ của Nhà nước (nếu có); cung cấp các kiến thức về kinh tế hộ gia đình thông qua tập huấn, chia sẻ kinh nghiệm, tham quan, học tập mô hình…; giúp NCT và gia đình tiếp cận các nguồn tín dụng ưu đãi để phát triển kinh tế.

Vấn đề già hóa dân số. Theo Tổng cục Thống kê, đến cuối năm 2018, cả nước có 11.313.200 NCT, chiếm khoảng 11,95% dân số; trong đó có 5.734.900 NCT nữ (chiếm 50,7%); 7.293.600 NCT sống ở khu vực nông thôn (chiếm 65%); tỉ lệ NCT là người dân tộc thiểu số chiếm gần 10%; tỉ lệ NCT thuộc hộ nghèo khoảng 25,2% (2017). Cả nước có 1.990.000 người từ 80 tuổi trở lên (chiếm 17,6% tổng số NCT).

Tâm sự, giao lưu bạn già là nhu cầu tất yếu của NCT

Pháp luật và chính sách đối với NCT

Hiến pháp 2013, khoản 3 Điều 37 quy định: “NCT được Nhà nước, gia đình và xã hội tôn trọng, chăm sóc và phát huy vai trò trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”; khoản 2, Điều 59, ghi: “Nhà nước tạo bình đẳng về cơ hội để công dân thụ hưởng phúc lợi xã hội, phát triển hệ thống an sinh xã hội, có chính sách trợ giúp NCT, người khuyết tật, người nghèo và người có hoàn cảnh khó khăn khác”.

Luật NCT năm 2010 dành toàn bộ Chương II quy định về phụng dưỡng, chăm sóc NCT. Nghị định số 06/2011/NĐ-CP, ngày 14/1/2011; quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật NCT.

Thông tư số 17/2011/TT-BLĐTBXH, ngày 19/5/2011 duy định hồ sơ, thủ tục thực hiện trợ cấp xã hội hằng tháng, hỗ trợ chi phí mai táng và tiếp nhận NCT vào cơ sở bảo trợ xã hội. Thông tư số 127/2011/TT-BTC, ngày 9/9/2011 quy định mức thu phí tham quan di tích văn hóa, lịch sử, bảo tàng, danh lam thắng cảnh đối với NCT.

Nghị định số 136/2013/NĐ-CP ngày 21/10/2013 của Chính phủ quy định chính sách trợ giúp xã hội đối với đối tượng bảo trợ xã hội.

Thông tư số 11/2017/TT-BTC ngày 8/2/2017, quy định về quản lí và sử dụng nguồn vốn ngân sách địa phương ủy thác qua ngân hàng chính sách xã hội để cho vay đối với người nghèo và các đối tượng chính sách khác.

Thông tư số 02/2018/TT-BLDTBXH, ngày 27/4/2018 quy định danh mục kinh tế kĩ thuật làm cơ sở xây dựng khung giá dịch vụ trợ giúp xã hội. Thông tư số 96/2018/TT-BTC, ngày 18/10/2018, quy định quản lí và sử dụng kinh phí chăm sóc sức khỏe ban đầu cho NCT tại nơi cư trú; chúc thọ mừng thọ; ưu đãi tín dụng và biểu dương, khen thưởng NCT.

Nghị định số 20/2021/NĐ-CP, ngày 15/3/2021 quy định chính sách trợ giúp xã hội đối với đối tượng bảo trợ xã hội.

(Còn nữa)