Trong bối cảnh Mỹ và Trung Quốc leo thang căng thẳng trên nhiều vấn đề, từ thương mại, dịch bệnh Covid-19 đến Hong Kong, hai quốc gia có nguy cơ cao rơi vào tình thế đối đầu quân sự.

“Trò chơi đuổi bắt” giữa Mỹ và Trung Quốc

Một cuộc xung đột quân sự sẽ vô cùng nguy hiểm với cả Mỹ và Trung Quốc tuy chưa có dấu hiệu nào cho thấy cả 2 bên thực sự muốn tình huống này xảy ra. Trong 4 tháng đầu năm 2020, Hải quân Mỹ đã tiến hành 4 lượt hoạt động tự do hàng hải (FONOPS) ở Biển Đông, với đà này, đến hết năm nay, các hoạt động được dự đoán có thể vượt qua con số 8 của năm 2019. Về phía Trung Quốc, sau khi kiểm soát được dịch bệnh Covid-19, hải quân Trung Quốc quay trở lại cảng ở đảo Hải Nam, nối lại các cuộc tập trận trong khu vực. Giới quan sát cho rằng, quân đội hai nước đang tham gia vào một trò chơi “đuổi bắt” với những tình huống cận kề nguy hiểm.

Trong bối cảnh Tổng thống Trump đang tập trung chuẩn bị cho chiến dịch tái tranh cử và Chủ tịch Tập Cận Bình đang cố gắng hướng sự chú ý khỏi một nền kinh tế bị tổn thương do dịch bệnh Covid-19, cả Washington và Bắc Kinh dường như đang “xao lãng” việc thúc đẩy chính sách ngoại giao cần thiết để xoa dịu căng thẳng.

Nhóm tác chiến tàu sân bay Liêu Ninh (Trung Quốc) trong một lần xuất hiện trên Biển Đông.

Tại kì họp của Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc (Quốc hội) Trung Quốc diễn ra ở Bắc Kinh hôm 26/5, Chủ tịch Tập Cận Bình yêu cầu quân đội nước này tăng cường huấn luyện, chuẩn bị cho chiến tranh. Đồng thời ngang nhiên bồi đắp và xây dựng trái phép các bãi đá, rạn san hô thành đảo nhân tạo, triển khai vũ khí đến các đảo này.

Dù Mỹ không phải là một quốc gia có tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông nhưng nước này luôn khẳng định quyền tự do hàng hải ở khu vực biển quốc tế và hỗ trợ một số quốc gia nhỏ hơn đối phó với sự hiện diện quân sự của Trung Quốc.

Tháng 12/2019, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Mark Esper tuyên bố ý định ưu tiên điều động các lực lượng Mỹ từ những khu vực khác tới châu Á-Thái Bình Dương trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gia tăng với Trung Quốc.

Ông Reed Werner, Phó Trợ lí Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ phụ trách Đông Nam Á trong cuộc phỏng vấn tuần trước với Fox News đã tố tàu Trung Quốc di chuyển “không chuyên nghiệp và không an toàn” gần tàu khu trục U.S.S. Mustin lớp Arleigh Burke của Mỹ.

Lo ngại nguy cơ “chiến tranh nóng”

Trên thực tế, có rất nhiều cơ chế để tránh xảy ra những sự cố đáng tiếc giữa Mỹ và Trung Quốc. Hai quốc gia này cùng 19 nước khác đã tham gia Bộ Quy tắc ứng xử cho những cuộc chạm trán ngoài ý muốn trên biển (CUES) với một giao thức đã được chuẩn hóa về quy trình bảo đảm an toàn. Các quan chức Hải quân Mỹ cho biết họ đã liên lạc chặt chẽ hơn với quân đội Trung Quốc, bảo đảm CUES được thực thi.

Tuy nhiên, những quy tắc này không áp dụng với lực lượng bảo vệ bờ biển hoặc dân quân biển, vốn đang được Trung Quốc sử dụng rộng rãi để áp đặt yêu sách chủ quyền phi pháp đối với 80% diện tích của Biển Đông.

Năm 2001, một máy bay chiến đấu của Trung Quốc đã va chạm với một máy bay do thám Mỹ trên không phận quốc tế, khiến máy bay Mỹ phải hạ cánh khẩn cấp và máy bay Trung Quốc bị rơi. Năm 2016, một tàu hải quân Trung Quốc đã giữ một thiết bị bay không người lái của Hải quân Mỹ trên Biển Đông. Bắc Kinh sau đó đã trả lại thiết bị này cho Washington.

Gần đây nhất, Bộ Quốc phòng Trung Quốc cho biết, hải quân nước này đã theo dõi và trục xuất một tàu khu trục tên lửa dẫn đường của Mỹ vào ngày 28/4, cho rằng con tàu trên đã “xâm nhập” vào cái mà Bắc Kinh gọi là Tây Sa ở Biển Đông (quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam đang bị Trung Quốc chiếm đóng trái phép).

Ông Trịnh Vĩnh Niên, giáo sư Viện Nghiên cứu Đông Á thuộc Đại học Quốc gia Singapore, bày tỏ quan ngại trước tình hình hiện nay: “Mối quan hệ Mỹ - Trung đang rơi tự do, được thúc đẩy bởi những nhân vật cứng rắn từ cả hai phía. Không còn nghi ngờ gì nữa, Chiến tranh Lạnh mới giữa 2 bên đang leo thang. Bây giờ mọi người bắt đầu lo lắng về nguy cơ “chiến tranh nóng” giữa Mỹ và Trung Quốc”.