Thành công cơ bản

Kim ngạch XK của khối FDI tăng mạnh, nhanh chóng chiếm tỉ trọng cao trong tổng kim ngạch XK của cả nước. Năm 2005, XK của doanh nghiệp (DN) FDI chỉ có 37% trong tổng kim ngạch XK của cả nước, đến 2010 đã tới 54%. Từ 2015, tương quan tỉ trọng giữa DN FDI với DN nội là 70/30. Không dừng lại, năm 2021 lên 73,6%.

Khối FDI đã tạo ra các mặt hàng XK chủ lực mới, đa dạng, kim ngạch cao, ổn định, thăng tiến nhanh. Năm 2021 có 35 mặt hàng XK đạt từ 1 tỉ USD, trong đó 8 mặt hàng đạt 10 tỉ USD trở lên, trong khi năm 2020 con số này chỉ là 6, vững vàng tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Từ đó, Khối FDI tiếp tục là tác nhân quan trọng cải hoán cơ cấu XK theo hướng tích cực, với nhóm Công nghiệp chế biến đạt 289,1 tỉ USD, chiếm áp đảo tới 86,2% tổng kim ngạch XK.

Thị trường XK ngày càng đa dạng và tiếp tục tăng. Năm 2021 có 33 thị trường đạt từ 1 tỉ USD trở lên, trong đó 10 thị trường đạt 5 tỉ USD trở lên, 5 thị trường đạt từ 10 tỉ USD trở lên với kim ngạch 206,2 tỉ USD chiếm 61,3% tổng kim ngạch XK vào tất cả các thị trường.

Khối DN FDI là nhân tố chính tạo nên thặng dư thương mại cao của Việt Nam liền mạch 6 năm liền (2016 - 2021) với xuất siêu lần lượt là: 23,8 tỉ USD - 27,6 tỉ USD - 32,1 tỉ USD - 35,9 tỉ USD - 34,5 tỉ USD và 29,3 tỉ USD. Đồng hành với Khối DN FDI, các DN Việt Nam tiếp thu kinh nghiệm tiếp cận đối tác, năng lực quản trị ngày càng hoàn thiện, dày dạn sóng gió thương trường…

Tỉnh Bắc Ninh duy trì top 10 cả nước về thu hút nguồn vốn FDI.

Những điều tốt lành đó giúp Việt Nam kí được nhiều Hiệp định thương mại tự do (FTA) trong đó có FTA thế hệ mới và bồi đắp sung lực thực thi các cam kết, tăng sức hút của các FTA nói trên. Có lẽ điều này đã hối thúc một số nền kinh tế có tên tuổi xin gia nhập các định chế kinh tế đỉnh cao, đưa vị thế, tiềm năng và uy tín của Việt Nam lên tầm cao mới.

Cũng nhờ FDI mà nổi danh một số tên tuổi. Năm 2021, tỉnh Bắc Ninh XK đứng thứ 2 cả nước, đạt 44,8 tỉ USD, sau TP Hồ Chí Minh, song Bắc Ninh xuất siêu tới 6,5 tỉ USD trong khi TP Hồ Chí Minh nhập siêu 15,2 tỉ USD. Đó là do Bắc Ninh - dù diện tích nhỏ nhất nước nhưng thu hút FDI thuộc nhóm hàng đầu trong lĩnh vực công nghệ cao, đóng góp tuyệt đại bộ phận vào kim ngạch XK của tỉnh. Bình Dương, Thái Nguyên đứng thứ 3, 4 trên bảng thứ tự XK, cũng do nguồn gốc đó.

Những hạt sạn

Tuy vậy, có một số FDI thường chỉ đầu tư vào lĩnh vực “mì ăn liền”, cho kim ngạch lớn, lợi nhuận cao, không dấn thân khai thác những tiềm năng thế mạnh của Việt Nam đang ngủ yên, tạo giá trị gia tăng cao cho hàng hóa XK.

Một số DN FDI đem vào thiết bị công nghệ cao, nhưng chỉ là gia công, lắp ráp, lao động giản đơn, cơ bắp, nên không có lớp thợ tay nghề giỏi còn sức lực bị bào mòn nhanh, người lao động thường không đủ sức “trụ” trong dây chuyền sản xuất đến tuổi nghỉ hưu.

Cũng có xí nghiệp FDI hành xử quá mức với chế độ lương, điều kiện bảo hộ lao động không thỏa đáng, nên có nơi xảy ra phản ứng ngừng việc tập thể của người lao động. Lại có nhà FDI bỗng dưng biến mất để thợ thuyền chơ vơ. Có FDI cấu kết với viên chức người Việt để chuyển giá, mập mờ mức thuế, đánh giá thấp đóng góp của phía Việt Nam trong liên doanh để ngấm ngầm thâu tóm...

Doanh nghiệp nắm bắt cơ hội hợp tác đầu tư nước ngoài

Đổi mới thế nào?

Nghị quyết số 50 của Bộ Chính trị đã định hướng phải hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao chất lượng, hiệu quả hợp tác đầu tư nước ngoài đến năm 2030.

Vận dụng vào XK cần chủ động thu hút đầu tư hàng XK có chọn lọc, bảo đảm nâng cấp công nghệ và gia nhập mạng sản xuất và chuỗi giá trị toàn cầu. Thu hút đầu tư vào công nghệ chế biến, chế tạo từ những vật tư, nguyên liệu sẵn có, tại chỗ, thậm chí tận dụng phụ phẩm, phế phẩm, những sản vật thô từ đồng đất, đồi rừng, mặt nước… để chế biến ra những sản phẩm bổ sung quỹ hàng XK hoặc nội địa.

Thu hút đầu tư vào các địa bàn heo hút nhưng có tiềm năng về XK, những vùng có ngành nghề truyền thống, góp phần phát triển đa chiều nông thôn, rẻo cao, biên giới, vùng dân tộc ít người.

Hạn chế tối đa tiếp nhận đầu tư mới hoặc mở rộng những cơ sở chuyên gia công, lắp ráp. Khuyến khích đầu tư mở mang công nghệ hỗ trợ sản xuất phụ tùng, linh kiện, vật liệu… cung ứng cho các DN FDI tại Việt Nam và các xí nghiệp tương tự của Việt Nam. Khuyến khích liên doanh giữa DN FDI với DN Việt Nam để tiếp thu trình độ quản lí, kĩ thuật, làm hạt nhân thúc đẩy công nghệ hỗ trợ của ta.

Không vì nóng vội có ngay sản phẩm và kim ngạch XK mà tiếp nhận vội vàng những dự án kĩ thuật lạc hậu với tiêu chuẩn của khu vực và thế giới, vi phạm môi trường, khai thác bừa bãi, lãng phí tài nguyên, năng lượng.

Nhất quán chính sách ưu đãi đối với nhà FDI trong toàn quốc. Không để mỗi nơi tự đề ra biệt đãi cao hơn ưu đãi chung để được tiếng thơm hút đầu tư về địa bàn mình.

Liên doanh khai thác logistic dựa trên thế mạnh của ta có biển rộng, sông dài, nhiều cảng nước sâu, vịnh kín gió.

Thực hiện quyền của chủ nhà phù hợp với các định chế quốc tế bằng các cơ chế, bảo hộ đi đôi với đề cao trách nhiệm của nhà đầu tư. Thực hiện đồng bộ và đồng loạt việc quản lí, giám sát các nhà FDI.

Nâng cao tính chuyên nghiệp và hiệu quả điều hành XK. Kết hợp xúc tiến đầu tư với xúc tiến thương mại và xúc tiến du lịch.

Xuất khẩu của FDI sẽ tiếp tục là bộ phận quan trọng của XK Việt Nam. Tranh thủ hợp tác với FDI là cơ hội học hỏi, tiếp thu có chọn lọc từ các nhà FDI, nâng cao năng lực vận hành cỗ máy XK nước nhà.