Sau khi ta tấn công giải phóng thị xã Buôn Ma Thuột, địch tổ chức phản công tái chiếm nhưng thất bại, nên hoảng sợ rút chạy khỏi Kon Tum và Pleiku, Trung đoàn 64, Sư đoàn 320 của chúng tôi được lệnh cấp tốc cơ động về nam Cheo Reo chặn quân địch rút chạy. Nhiều năm ở Tây Nguyên, bộ đội chịu đựng gian khổ cùng đồng bào, đói ăn nhạt muối, hi sinh nhiều, nay một trận đột phá chiến lược đã giải phóng thị xã Buôn Ma Thuột, rung chuyển cả Tây Nguyên, nên anh em rất phấn khởi, mặc dù đã gần chục ngày tấn công, truy kích địch phải chịu đói ăn, thiếu ngủ, mệt nhoài.

Đêm 16/3, đơn vị bí mật vượt dãy núi Chư Niêng, gần sáng 17/3 vừa đến khu rừng khộp cách cầu Sông Bờ 2 km thì máy bay, pháo binh địch bắn phá dọn đường cho quân của chúng tháo chạy. Gặp quân ta đánh chặn, bọn chúng chống cự yếu ớt rồi bỏ chạy hoặc đầu hàng, vì đã quá hoang mang, rệu rã. Trung đoàn 64 cùng các đơn vị bạn đã thực hiện tốt kế hoạch truy kích, đánh chặn làm tan rã cả Quân đoàn 2 và Quân khu 2 của địch. Chưa bao giờ ta lại bắt được nhiều tù binh ngụy như thế. Nhưng cũng có rất nhiều tình huống phát sinh ngoài dự kiến như công tác khai thác, làm chính sách tù hàng binh và nhất là lo ăn uống cho các gia đình ngụy quân, ngụy quyền cùng chạy theo.

Quân Giải phóng đánh chiếm Bộ Tư lệnh Sư đoàn 23 ngụy (Ảnh tư liệu).

Chiều hôm ấy trận đánh kết thúc, một trung đội đang truy quét tàn quân địch gần bờ sông Ba, phát hiện một tên lính ngụy núp trong bụi cây trâm bầu, tay ôm chặt một cái làn nhựa, bộ đội ta quát: “Giơ tay lên”, hắn vội đặt cái làn nhựa xuống đất, chắp hai tay vái và lắp bắp: “Con lạy các ông giải phóng, các ông bắn con cũng được, nhưng xin hãy tha cho con gái con được sống làm người”, rồi tay chỉ vào chiếc làn, run rẩy khóc lóc. Trong làn là một hài nhi còn sống được quấn vội bằng mảnh áo lính. Người hàng binh cho biết, anh ta là lính Quân đoàn 2, cùng vợ chạy từ Pleiku xuống đây, dọc đường vợ trở dạ sinh đứa bé không may bị chết. Đột nhiên có tiếng pháo rít, cả mấy anh bộ đội vội khom lưng che cái làn. Anh Luật, Trung đội trưởng bảo: “Một người viết cho nó cái giấy chứng nhận Quân giải phóng đã tha để nó vào buôn xin sữa cho con bú, ai còn gì ăn được bỏ cả ra đây cho bố con nó”. Thế là mấy anh em gom được vài thanh lương khô đưa cho tên lính ngụy tội nghiệp. Anh ta ngơ ngác nhìn bộ đội ta rồi sụp lạy và xách cái làn liêu xiêu chạy vào trong buôn. Đã 46 năm, không biết bây giờ người lính ngụy và cháu nhỏ khi ấy cuộc sống ra sao?!.

Năm 1994, một người lính có nhiều năm chiến đấu, gắn bó với Mặt trận Tây Nguyên quyết định đưa gia đình từ miền Bắc vào Tây Nguyên sinh sống. Anh tìm mua nhà ở thị xã Pleiku tỉnh Gia Lai. Không rõ duyên số thế nào mà anh được giới thiệu đến gặp chủ nhà đang cần bán để sang Mỹ định cư. Chủ nhà cho biết, con của ông bà là con lai, được ông bà nuôi từ nhỏ. Mấy năm trước cháu sang định cư ở Mỹ, do bố cháu là lính Mỹ từng đóng quân ở Tây Nguyên. Ông bà cũng là dân chạy di tản từ Pleiku tháng 3/1975, bị dồn lại ở đường 7 - Cheo Reo. Con nuôi của ông bà khi đó khoảng 1 tuổi bị lạc mất người thân, được bộ đội ta chăm nuôi và sau đó giao cho ông bà nhận nuôi giúp. Cuối câu chuyện, ông tâm sự: “Trong những ngày đạn bom tang tóc ở đường 7 - Cheo Reo, tôi chứng kiến bộ đội Giải phóng rất là nhân đạo, họ nhường đồ ăn, nước uống cho dân, lại còn đỡ đẻ cho phụ nữ nữa. Cảm ơn bộ đội Giải phóng, cảm ơn các chú đã giúp gia đình tôi được nuôi cháu nhỏ từ hôm ấy và có cơ hội ngày hôm nay”.

Bà chủ hiệu tạp hóa ở số nhà 154 Hùng Vương, TP Pleiku, tỉnh Gia Lai khoảng 60 tuổi, quê gốc Bình Định, sinh tại Kon Tum kể: “Tháng 3/1975, gia đình tôi chạy từ Kon Tum tới Phú Bổn thì gặp giao tranh giữa Quân Giải phóng và quân Ngụy đang rút chạy trên đường 7. Không may tôi bị mảnh đạn vào mông, máu chảy nhiều được mọi người dìu chạy vào rừng. Đang lo sợ thì được mấy chú bộ đội miền Bắc đưa vào trạm quân y. Ban đầu em hoảng loạn vì nghe tuyên truyền là Cộng sản ác lắm. Nhưng các chú đã băng bó cứu chữa cho tôi và nhiều người dân, nhiều trẻ em trước cả những chú thương binh khác. Cùng những lời động viên an ủi chân tình và nhường suất ăn, sau mấy ngày được chăm sóc ở trạm Quân y, các chú gửi tôi và những người dân mới được cứu chữa lại cho đồng bào trong vùng Cheo Reo để hành quân đi chiến đấu tiếp. Tiếc là khi đó chúng tôi thật vô tình, không hỏi tên các chú bộ đội đã cứu mình. Đã mấy chục năm, tình cảm và việc làm nhân hậu của các anh bộ đội giải phóng, các y bác sĩ trạm Quân y ngày ấy (có lẽ thuộc Sư đoàn 320) cứ sống mãi trong lòng chúng tôi và những người di tản trên đường 7 hồi tháng 3/1975”. Nghe chuyện của bà, tôi nói: “Không chỉ bộ đội Tây Nguyên, mà gặp bộ đội giải phóng bất cứ ở đâu, thuộc đơn vị nào cũng sẵn lòng giúp đỡ, cứu chữa cho dân, chăm sóc các cháu nhỏ như thế, dù họ đang thiếu thốn, khó khăn”.

Ông Phan Cự Hảo, Chủ tịch Hội Cựu chiến binh thị xã Ayunpa cho biết: “Ở đây có hàng chục đứa trẻ ngày ấy trong đoàn người của các gia đình ngụy quân, ngụy quyền di tản từ Kon Tum, Pleiku chạy đến đây rồi bị bỏ rơi hay thất lạc, được bộ đội ta cứu giúp, gửi lại các gia đình đồng bào các buôn, bản bên đường chăm nuôi, nay đã lớn khôn, vẫn sống tại đây, lập gia đình, cùng Nhân dân địa phương xây dựng quê hương mới. Như cô Nguyễn Thị Yến, ở phường Sông Bờ, khi bị bỏ rơi mới 5 ngày tuổi, được bà Văn Thị Liễu mang về nuôi dưỡng; hay ở buôn Phu Ma Miong, xã Iar Tô có cháu bé là người Kinh bị bỏ rơi lúc đó mới 5 tuổi, được một gia đình dân tộc cưu mang, nhận nuôi đặt tên là Kso Hyer, hiện nay Kso Hyer đã trở thành người Gia Rai”.

Gần 46 năm qua, nhiều người, nhiều gia đình được đoàn tụ, trong đó có một số thân phận đã từng thất lạc tháng 3/1975 trên đường 7 - Cheo Reo, Phú Bổn. Nhưng vẫn có nhiều người chưa có may mắn tìm lại được người thân. Nhưng nhờ tình người của bộ đội Giải phóng và Nhân dân nơi đây mà họ đã “Có cuộc sống đầy đủ trên mảnh đất này, được sống với đồng bào nơi đây tôi rất vui, cảm thấy mình may mắn lắm rồi” như lời của chị Kso Hyer, ở xã Iar Tô.