Lễ hội gò Đống Đa (thuộc quận Đống Đa- Hà Nội) hằng năm diễn ra vào ngày mồng 5 Tết Nguyên đán (5/1 âm lịch)

Lấy cớ Lê Duy Kỳ cầu viện¹

Quân Mãn Thanh xâm chiếm nước ta

Động binh ầm ĩ gần xa

Hai mươi chín vạn tràn qua biên thùy²

Chúng hí hửng ý đồ bành trướng

Chúng mưu toan chiếm đóng lâu dài

Dã tâm cướp nước phơi bày

Giả danh phù trợ, vung tay bạo cường³

Ngô Thì Nhậm chủ trương phù hợp

Lui binh về Tam Điệp an toàn⁴

Tốc hành ngựa trạm băng ngàn

Báo tin cho Bắc Bình Vương kịp thời.

Để thuận với cơ trời dâu bể

Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ lên ngôi

Phú Xuân khí thế ngất trời

Quang Trung hoàng đế sáng ngời nghĩa nhân

Hào hùng Hịch đánh Thanh vang dội⁵

Triệu triệu người phấn khởi, hân hoan

Đánh cho phiến giáp bất hoàn

Đánh cho sử biết nước Nam anh hùng

Muôn tướng sĩ bừng bừng dũng khí

Sáng niềm tin chiến thắng xuất quân (22/12/1788)

Quân đi liên tục không dừng

Hai người cáng một xuyên rừng ngày đêm⁶.

Đến Nghệ An tuyển thêm binh lực

Hàng vạn người nô nức tòng quân

“Anh đi theo Chúa Tây Sơn”⁷

Diệt thù cứu nước chẳng sờn gian nan!

Nơi Tam Điệp vững vàng đội ngũ

Truyền cơ mưu đánh đuổi ngoại xâm

Phen này quét sạch giặc Thanh

Hoàn toàn thắng lợi chỉ trong 7 ngày!

Hẹn tướng sĩ đến mồng 7 Tết⁸ (Tết Kỷ Dậu 1789)

Vào Thăng Long mở tiệc liên hoan

Lời Vua dõng dạc truyền vang

Đêm 30 Tết tiến quân 5 đường. (30 Tết Kỷ Dậu 1789, tức ngày 25/1/1789)

Giữ bí mật, khẩn trương, thần tốc

5 đạo quân tiến gấp, tiến nhanh

Quyết tâm công phá hãm thành

Đánh nhanh, diệt gọn, phục binh sẵn sàng

Bày thế trận triệt đường ứng cứu

Vững đội hình ngăn lối rút quân

Vòng đường bộ, vượt đường sông

Hiệp đồng chặt chẽ, tấn công kiên cường.

Trung quân có ngựa cùng voi chiến

Vua thân chinh thẳng tiến Thăng Long⁹

Văn Lân, Văn Sở tiên phong¹⁰

Diệt đồn trại giặc phía Nam kinh thành.

Đô đốc Tuyết hành binh cấp tốc

Vòng biển đi vào Lục Đầu giang

Diệt đồn ngụy tại Hải Dương (quân của Lê Chiêu Thống)

Sẵn sàng thế trận chặn đường rút quân.

Đô đốc Lộc chiếm vùng Phượng Nhãn (nay thuộc tỉnh Bắc Giang)

Đảm nhiệm tiêu diệt bọn tàn binh

Cũng theo đường thuỷ tiến nhanh

Khẩn trương bố trí phục binh đón đầu.

Đô đốc Bảo tiến vào Đại Áng (thuộc tỉnh Hà Tây cũ)

Với kỵ binh, voi chiến oai hùng

Kịp thời hiệp sức trung quân

Bất ngờ phối hợp tấn công Ngọc Hồi.

Đô đốc Long vượt đồi Chương Đức

Đem quân lên Nhân Mục (Sơn Tây)

Đồn Khương Thượng phải diệt ngay

Khuếch trương đánh chiếm vùng tây kinh thành.

Đêm trừ tịch, trung quân phát hoả (Đêm giao thừa Tết Kỷ Dậu 1789)

Đập tan đồn Gián Khẩu đầu tiên

Đánh nhanh diệt gọn trong đêm

Các đồn trại giặc bên sông Nguyệt Hà (sông Nguyệt Quyết)

Bọn do thám bị ta bắt hết

Giặc các nơi nào biết bại vong!

Tôn Sĩ Nghị ở Tây Long¹¹

Còn đang nâng chén rượu xuân mơ màng…

Mồng ba Tết, Quang Trung tiến đánh

Đồn Hà Hồi nhanh chóng vỡ tan (cách Thăng Long 20km)

Giặc Thanh khiếp đảm đầu hàng

Quân ta tinh nhuệ giỏi giang tuyệt vời.

Bừng khí thế long trời lở núi

Đạo trung quân xốc tới Ngọc Hồi (cách Thăng Long 14km)

Rần rần sĩ khí sục sôi

Phô trương thanh thế, liên hồi nghi binh

Thu hút bọn giặc Thanh chống đỡ

Bộc lộ nhiều sơ hở phía tây

Mắc mưu chẳng kịp trở tay

Dụng binh lừa địch kế hay như thần¹²!

Thừa cơ, Đô đốc Long tập kích

Quân xâm lăng lớp chết lớp hàng

Giặc đồn Khương Thượng kinh hoàng¹³ (về sau được gọi là Đống Đa)

Thế ta như thể lũ tràn triều dâng

Nhân dân cũng dốc tâm hợp sức

Đốt lửa lên cháy rực chung quanh¹⁴

Lửa hờn thiêu cháy giặc Thanh

Như hàng rào lửa bao quanh khắp đồn

Sầm Nghi Đống hoảng hồn kinh hãi

Tự treo đầu chết tại Loa Sơn¹⁵

Quân ta thừa thắng xông lên

Đánh tan Yên Quyết, diệt luôn Nam Đồng

Nhằm thẳng cung Tây Long xốc tới¹⁶

Tiếng hò reo vang dội khắp vùng

Hiên ngang tướng giỏi binh hùng

Tả xung hữu đột, lẫy lừng chiến công.

Đến rạng sáng ngày mồng 5 Tết (mồng 5 Tết Kỷ Dậu 1789, tức ngày 30/1/1789)

Đạo trung quân công kích Ngọc Hồi

Mộc rơm đỡ đạn cho người¹⁷

Đội quân cảm tử tuyệt vời trung kiên

20 tấm mộc liền một khối¹⁸

600 binh xốc tới ngoan cường

Hợp vây, công phá, hãm đồn (có đạo quân của Đô đốc Bảo phối hợp)

Làm cho bạt vía khiếp hồn quân Thanh

Tướng giặc Hứa Thế Hanh tử trận

Khắp ngoài trong bị đánh tơi bời

Quân Thanh tan tác khắp nơi

Chính mình lại giẫm địa lôi của mình¹⁹!

Giặc tháo chạy ra vùng Đầm Mực²⁰

Ta đón đầu mai phục tại đây

Hàng ngàn tên giặc phơi thây

Âm mưu chiếm đóng vụt bay tan tành.

Tôn Sĩ Nghị cả kinh bỏ chạy²¹

Đám tàn binh run rẩy bôn đào

Cuống cuồng tranh vượt cầu phao²²

Sập cầu, quân tướng rơi nhào xuống sông.

Trưa hôm ấy, ngày mồng 5 Tết

Khải hoàn ca vang khắp Thăng Long

Cõi bờ sạch bóng ngoại xâm

Người người hoan hỉ, toàn dân vui mừng.

Hình ảnh Ngọc Hân Công chúa cầm cảnh đào báo tin thắng trận của Vua Quang Trung đã đi vào nhiều giai thoại văn học thơ ca Việt Nam.

Ôi, chiến thắng vang lừng, oanh liệt!

Sáng ngàn năm nước Việt anh hùng

Cờ đào áo vải Quang Trung

Thiên tài quân sự lẫy lừng năm châu

Muôn thế hệ tự hào kỳ tích

Chống ngoại xâm hiển hách tuyệt vời

Sử sánh ghi tạc đời đời

Chói ngời chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa.

*Chú thích:

1: Tháng 5/1788, Lê Duy Kỳ (tức Lê Chiêu Thống) cầu viện nhà Thanh (còn gọi là Mãn Thanh).

Tháng 11/1788, quân Thanh xâm lược nước ta.

2: Nhà Thanh huy động 29 vạn quân ở các địa phương: Vân Nam, Quý Châu, Quảng Đông, Quảng

Tây và Điền Châu, tiến vào nước ta theo 4 đường tại: Lạng Sơn, Cao Bằng, Tuyên Quang

và Quảng Ninh.

3: Quân Thanh tung chiêu bài “Phù Lê diệt Tây Sơn”.

4: Ngày 17/12/1788, quân Tây Sơn hoàn thành cuộc rút lui chiến lược, lập phòng tuyến Tam Điệp - Biện Sơn. Tam Điệp thuộc tỉnh Ninh Bình, Biện Sơn thuộc tỉnh Thanh Hoá.

5: Nguyễn Huệ đọc “Hịch đánh giặc Thanh” tại lễ lên ngôi ngày 22/12/1788 ở Phú Xuân (nay thuộc

tỉnh Thừa Thiên Huế). “Hịch đánh giặc Thanh” ngắn gọn, hùng tráng và đầy niềm tin tất thắng:

Đánh cho để dài tóc

Đánh cho để đen răng

Đánh cho nó chích luân bất phản

Đánh cho nó phiến giáp bất hoàn

Đánh cho sử tri Nam quốc anh hùng chi hữu chủ.

Dịch nghĩa:

Đánh cho để dài tóc

Đánh cho để đen răng

Đánh cho nó bánh xe không quay lại

Đánh cho nó manh giáp không trở về

Đánh cho sử biết nước Nam anh hùng là có chủ.

6: Thay nhau 2 người cáng 1 người, hành quân suốt ngày đêm. (vừa hành quân, vừa ngủ nghỉ được).

7: Câu ca thời Tây Sơn tuyển thêm quân để đánh giặc Thanh: “Anh đi theo Chúa Tây Sơn / Em về

cày cuốc mà thương mẹ già”.

8: Ngày 30 Tết Kỷ Dậu 1789, tại Tam Điệp, Vua Quang Trung tuyên bố với các tướng soái: “Nay

hãy làm lễ ăn Tết Nguyên đán trước, đợi đến sang xuân ngày mồng 7 vào thành Thăng Long

sẽ mở tiệc lớn. Các ngươi hãy ghi nhớ lấy lời ta nói xem có đúng thế không?”.

9: Đạo trung quân do Vua Quang Trung trực tiếp chỉ huy.

10: Ngô Văn Sở và Phan Văn Lân chỉ huy đội quân đi đầu của đạo trung quân.

11: Cung Tây Long trong thành Thăng Long.

12: Nguyễn Huệ nghi binh thu hút địch về phía Nam Thăng Long, tạo cơ hội

cho Đô đốc Long đánh chiếm các đồn trại giặc ở phía Tây Thăng Long.

13: Trận Khương Thượng, xác giặc quá nhiều, được quân dân ta chôn chung tại 12 gò,

cùng với các gò tự nhiên nên có tên Đống Đa (nhiều đống).

14: Nhân dân địa phương đốt rơm tẩm dầu thành một hàng rào lửa quanh đồn Khương Thượng, hỗ trợ nghĩa quân Tây Sơn tấn công giặc Thanh.

15: Bọn chỉ huy đồn Khương Thượng đóng tại Loa Sơn.

16: Đạo quân Đô đốc Long xốc thẳng tới Cung Tây Long – nơi đồn trú của Tôn Sĩ Nghị.

17: Tấm gỗ lớn, phía trước có lớp rơm ướt dày.

18: 20 tấm mộc rơm đặt liền kề nhau thành một bức tường chống đạn, phía sau mỗi tấm mộc rơm

có 30 quân cảm tử, trong đó có 10 người khiêng mộc.

19: Giặc Thanh chạy đạp địa lôi của chúng gài trước đó, chết rất nhiều.

20: Đầm Mực nay thuộc xã Vĩnh Quỳnh, huyện Thanh Trì, TP Hà Nội.

21: Tôn Sĩ Nghị hoảng hốt bỏ chạy, ngựa không kịp đóng yên, người không kịp mặc giáp, bỏ cả

sắc thư, quân ấn chủ soái của vua phong.

22: Cầu phao bắc qua sông Nhị Hà, nay là sông Hồng.