Dựng làng giữa lòng phố thị

Nằm trong lòng TP Buôn Ma Thuột, buôn AKô Dhông (phường Tân Lợi) trở mình mạnh mẽ trong sự phát triển của thời cuộc. Sau gần 70 năm dựng buôn làng, định hình được bản sắc và bây giờ trở thành trung tâm du lịch cộng đồng đầu tiên của Đắk Lắk. Không chỉ thế, nơi đây được đánh giá một trong những buôn làng giàu đẹp nhất Tây Nguyên.

Gần 70 năm dựng buôn, người trong buôn chẳng bao giờ quên được Ama Hrin, vị già làng đáng kính đã chọn đất lập buôn này từ năm 1956. Thuở ấy, già Ama Hrin (tên thật là Y Diêm Niê) ở cao nguyên MĐrắk theo vợ về vùng đất này. Nhưng dạo ấy người và đất dường như “không ưng nhau”, nên già không khỏi trăn trở khi chứng kiến người thân sống trong cảnh nghèo đói vì đất đai cằn cỗi, cỏ tranh và thú dữ nhiều hơn sông suối. Già đã đeo cung tên lên vai, tay cầm giáo, bạt lau dắt vợ con đi tìm vùng đất mới. Đất dựng buôn ngày ấy phải đi nhiều ngày mới tìm được và nơi này là đầu nguồn con suối lớn nhất Buôn Ma Thuột khi có 6 con suối khác nhau tụ hội là Ea Nuôl, Ea Giang, Ea Dung, Ea Ding, Ea Pủi, và Thun Mnung. Ako Dhông có tên từ đó với nghĩa “làng ở đầu nguồn suối”. Ngày đó ngoài Akô Dhông xung quanh khu vực Buôn Ma Thuột chỉ có 3 buôn là Kô Siêr, Păn Lăm và Alê.

Nhiều du khách thích thú khi trải nghiệm văn hóa, cuộc sống của người dân.

Ama Hrin nhìn người Pháp và tìm cách làm quen với người Pháp, học tiếng của họ và học kĩ thuật trồng cà phê, tìm ra những giống cà phê tốt nhất cho vùng đất này. Với sức khoẻ cường tráng, lòng gan dạ, lòng quyết tâm sắt đá và trí thông minh, già Ama Hrin đã dạy buôn làng trồng cà phê, quy hoạch buôn, chia đất cho bà con… Ngoài cà phê, Ama H'rin còn chỉ cho dân làng trồng các loại cây điều, bơ, tiêu, chăn nuôi gia súc, gia cầm cải thiện đời sống. Nhiều giai đoạn kinh tế khó khăn, nhưng người Ako Dhông chưa bao giờ bị đói. Họ cùng đoàn kết, sẵn sàng chia sẻ cho nhau từ hạt muối đến bầu nước. Nhưng rồi, sau 82 mùa cúng bến nước, già Ama H'rin đã phải về bên kia núi, nhưng sức sống của buôn làng ngày càng mạnh mẽ. Nhờ tư duy của già, buôn Ako Dhong vẫn giữ nguyên nhiều nét đẹp của đồng bào.

Buôn Ako Dhong cũng như nhiều buôn làng Ê Đê khác trên dải đất bazan nắng đỏ này, vẫn còn nhiều người sống và giữ mạch nguồn trong huyết quản, như gia đình già làng Ama Denny buôn Akô Dhông hiện tại (con rể của già Ama Hrin), là Y Zack, con trai của già Ama Hrin, chàng ca sĩ Ê đê trong nhóm Du Ca sôi động của nhạc sĩ Trần Tiến ngày nào đóng khố, ngực vạm vỡ ra Hà Nội biểu diễn. Như Nay Phai, nghệ nhân chỉnh chiêng một đời tâm huyết gìn giữ và truyền dạy văn hoá cồng Chiêng. Hay Ama Nhiên, nghệ nhân kể khan trẻ nhất thế hệ hiện tại, có Y Tis, nghệ nhân trẻ đa tài vừa có thể chơi được rất nhiều nhạc cụ Tây Nguyên vừa chế tác nhạc cụ, cũng là học trò xuất sắc của nghệ nhân Nay Phai. Hay nghệ nhân dệt thổ cẩm Hmin Niê, và cả Y Thiên, một chàng trai rẽ ngang làm du lịch cộng đồng như được các “Yang giao cho trọng trách lớn” với quê hương buôn làng của mình.

Giữ buôn, để nuôi người

Nằm giữa lòng TP Buôn Ma Thuột, buôn Akô Dhông với diện tích hơn 62ha, 247 hộ và 1.004 nhân khẩu (trong đó người dân tộc Ê Đê 64 hộ, 317 nhân khẩu) dù mấy mươi năm qua vẫn còn lưu giữ, bảo tồn được những giá trị văn hóa truyền thống đặc trưng độc đáo của người Ê Đê như nhà dài, văn hóa cồng chiêng, tượng gỗ, ẩm thực, thổ cẩm...

Giữa phố thị sầm uất vẫn còn một ngôi làng bản địa lưu giữ được nét văn hóa của đồng bào Ê-Đê.

Đặc biệt là tài sản vô giá từ những ngôi nhà dài và phong tục tập quán truyền thống lâu đời. Nơi đây vẫn gìn giữ được 32 ngôi nhà dài. Các ngôi nhà dài làm bằng gỗ, lợp ngói, vách nghiêng, mái nhọn nhô ra phía trước trong buôn, đều nằm dọc hai bên đường theo hướng truyền thống từ Bắc đến Nam. Đầu nhà quay về phía Bắc, có cửa chính và là cửa đón khách, thông ra sàn rộng, còn đầu hồi phía Nam cuối nhà dành cho sinh hoạt gia đình. Với người Ê Đê, nhà dài là biểu tượng văn hóa, là trái tim, máu thịt, là điều gần gũi và thiêng liêng của dân tộc. Đây không chỉ là nơi sinh hoạt của gia đình mà còn là không gian văn hóa, địa điểm các nghi lễ cúng được tổ chức.

Già Ama Hrin là một “kiến trúc sư trưởng” tài ba, già đã tạo ra một không gian kiến trúc đặc trưng cho Ako D'hong. Di sản già để lại khiến nơi đây trở thành buôn điển hình của tỉnh Đắk Lắk. Theo quy hoạch, điểm du lịch cộng đồng này rộng hơn 55 ha, quy mô dân số khoảng 2.200 - 3.000 nhân khẩu, trong đó có hơn 1/3 số người sinh sống bằng nghề dệt thổ cẩm, làm rượu cần, chế tác đồ thủ công mĩ nghệ và mở dịch vụ giải trí văn hóa, văn nghệ truyền thống, phục vụ du khách trong nước và quốc tế. Với 4 dàn chiêng Knăh, nhiều điệu xoang cổ của dân tộc Ê Đê, có bến nước cùng cảnh quan thiên nhiên đẹp được người dân gìn giữ, bảo tồn khá nguyên vẹn. Hiện trong buôn có hai đội chiêng cao tuổi và trẻ tuổi thường xuyên được mời phục vụ du khách trong và ngoài tỉnh. Đây là vốn tài nguyên quý giá để giúp điểm du lịch cộng đồng này xây dựng, phát triển các sản phẩm du lịch, thu hút du khách.

Già làng Ama Denny, con rể của già Ama Hrin cũng mở mô hình kinh doanh, ông vẫn đau đáu với việc giúp người trong buôn giàu lên từ văn hóa của cha ông để lại. “Kinh doanh không chỉ giúp bảo tồn, quảng bá những giá trị văn hoá truyền thống của người Ê Đê đến với nhiều người hơn mà còn mang lại thu nhập, nâng cao chất lượng cuộc sống cho đồng bào!”, già làng Ama Denny chia sẻ.

Nhiều người trẻ, như anh Y Thiên, hướng dẫn viên du lịch người Ê Đê của buôn Akô Dhông tâm sự, anh rẽ ngang sang làm du lịch là vì muốn gìn giữ phát huy giá trị bản sắc văn hoá của dân tộc mình, muốn góp sức xây dựng cho quê hương, cho buôn làng của mình.

Ông Võ Tiến Dũng, Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin TP Buôn Ma Thuột cho biết, HĐND tỉnh Đắk Lắk đã có kế hoạch hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng tại các thôn, buôn đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2021 - 2025. Akô Dhông là buôn được chọn thực hiện mô hình điểm về du lịch cộng đồng. Từ đó nhân rộng, phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn tỉnh trong thời gian tới.