Trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 làm đứt gẫy chuỗi cung ứng ảnh hưởng giá phân bón hóa học tăng cao làm tăng chi phí sản xuất vì vậy nông dân cần phải xác định lấy hiệu quả kinh tế thay cho năng suất cao thì mới giảm được lượng phân bón cần thiết.

Ông Nguyễn Quốc Văn 63 tuổi, ở khu phố Minh Phú, thị trấn Minh Lương, huyện Châu Thành, tỉnh Kiên Giang, là người sản xuất lúa với lượng phân bón hóa học rất ít thậm chí là bỏ hẳn không sử dụng.

Ông Văn kể: Từ năm 2017 đến nay, ông chuyển diện tích đất lúa hơn 2,5ha của gia đình từ canh tác 2 vụ lúa/năm, sang làm lúa 1 vụ/năm kết hợp nuôi cá ruộng. Ông chọn giống lúa mùa truyền thống của địa phương để canh tác, tuyệt đối không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, thay vào đó là sử dụng công nghệ sinh thái, trồng hoa để thu hút thiên địch. Ốc bươu vàng thì dùng vịt để diệt. Rầy thì bơm nước lên cao để cá ăn. Riêng phân bón thì chủ yếu là chất hữu cơ từ rơm rạ, cỏ dại… cắt để tự phân hủy. Chỉ khi lúa mới gieo cấy, nếu bị mưa nhiều, ngập úng thì dùng khoảng 2 - 3kg phân NPK, trộn với 10kg phân trùn quế để rải giúp lúa vượt lên nhanh. Còn lại là lúa tự phát triển theo môi trường tự nhiên cho tới khi thu hoạch.

Không chỉ canh tác trên diện tích của gia đình, với kinh nghiệm sáng kiến của mình, ông Văn còn phát huy vai trò gương mẫu chia sẻ cách làm hay đã liên kết với nhiều NCT khác trong huyện, mở rộng diện tích sản xuất lúa mùa truyền thống, kết hợp nuôi trồng thủy sản (lúa - tôm) với diện tích hơn 40ha.

Canh tác lúa không dùng phân bón vẫn cho hiệu quả tốt

Mô hình này được nông dân và NCT ủng hộ nhiệt tình. Vì canh tác không sử dụng phân, thuốc hóa học, lại không thâm canh tăng vụ nên được 3 cái lợi: Thứ nhất là đất khỏe, thứ hai là cây lúa khỏe và thứ ba là người khỏe (do không tiếp xúc với hóa chất độc hại, không phải lam lũ quanh năm trên đồng ruộng và sản phẩm làm ra an toàn khi tiêu dùng).

Theo kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học tại Viện Nghiên cứu Lúa Quốc tế (IRRI), để đạt năng suất 1 tấn lúa/ha, hàm lượng dinh dưỡng tiêu chuẩn mỗi nguyên tố đa lượng cây lúa cần là 15kg đạm (nguyên chất), 6kg lân và 18kg kali. Tự thân trong đất đều có chứa các nguyên tố đa lượng này, đủ để cây lúa đạt đến một năng suất nhất định (thường khoảng từ 2 - 4 tấn/ha, tùy loại đất).

Như vậy, phân bón chỉ góp phần làm năng suất tăng thêm chứ không phải quyết định toàn bộ năng suất của một vụ lúa. Sản xuất lúa khôn ngoan trong bối cảnh giá phân bón tăng cao ngất ngưởng như hiện nay, nông dân cần chọn giải pháp bón phân theo năng suất mong muốn, để có được hiệu quả kinh tế cao nhất.

Canh tác theo phương pháp truyền thống, sử dụng giống lúa mùa, lại không sử dụng phân, thuốc hóa học nên năng suất lúa ông Văn thu hoạch trung bình chỉ đạt từ 3 - 3,5 tấn/ha, tùy loại giống lúa. Nhưng bù lại giá bán gạo cao, cộng với nguồn thu từ thu hoạch cá đồng, bán vịt nuôi trong ruộng lúa… vẫn cho hiệu quả kinh tế cao hơn hẳn so với làm lúa thâm canh năng suất cao.

Theo ông, do thâm canh tăng vụ liên tục nhiều năm liền, đất đai không còn màu mỡ thì khi giảm lượng phân bón hóa học, chắc chắn một điều là năng suất lúa sẽ giảm theo. Tuy nhiên, phải tính toán để giảm lượng phân bón bao nhiêu là vừa đủ để giữ năng suất hợp lí nhất.

Để giảm phân bón trong sản xuất lúa, nông dân phải áp dụng tốt các biện pháp kĩ thuật. Không thâm canh tăng vụ quá mức, để có thời gian cày ải, phơi đất, tạo độ phì nhiều, trả lại cho đất bằng chính nguồn hữu cơ từ rơm rạ. Trước khi vào vụ, cần chuẩn bị đất thật kĩ, sạ thưa với lượng lúa giống dưới 100kg/ha, áp dụng các biện pháp canh tác tiên tiến như SRI, IPM… Khi sạ thưa, sẽ giúp giảm lượng phân bón, giảm phun thuốc bảo vệ thực vật. Lượng phân ít nên cần xác định đúng thời điểm cây lúa cần nhất để bón, sẽ tăng hiệu quả sử dụng.

Theo ông Văn, lượng phân vô cơ có thể sử dụng rút xuống ở mức chỉ 25 - 30kg/công (tương đương khoảng 50% nông dân thường dùng), chấp nhận năng suất lúa có thể giảm 300 - 500kg/ha, nhưng hiệu quả kinh tế bảo đảm sẽ không thấp hơn.