Tháng 12/1972, trước những thất bại liên tiếp trên cả ba mặt trận chính trị, quân sự và ngoại giao, chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” của Mỹ có nguy cơ phá sản hoàn toàn. Để cứu vãn tình thế, đế quốc Mỹ mở cuộc tập kích đường không chủ yếu bằng máy bay chiến lược B.52 ra Hà Nội, Hải Phòng và các tỉnh miền Bắc nhằm gây sức ép buộc ta phải đàm phán kí Hiệp định hòa bình theo điều kiện của Mỹ. Mặt khác, đế quốc Mỹ tập trung đánh phá nhằm hủy diệt tiềm lực kinh tế - quốc phòng của miền Bắc, hạn chế sự chi viện cho cách mạng miền Nam, làm tê liệt ý chí chiến đấu, quyết chiến, quyết thắng của dân tộc ta và đẹ dọa phong trào đấu tranh của Nhân dân thế giới.

Trong 12 ngày đêm, đế quốc Mỹ đã sử dụng 663 lần chiếc B.52 và 3.920 lần chiếc máy bay chiến thuật, ném hơn 100 ngàn tấn bom, đạn xuống Hà Nội, Hải Phòng và một số thành phố, thị xã miền Bắc nước ta. Riêng ở Hà Nội, địch sử dụng 441 lần chiếc B.52, cùng nhiều máy bay chiến thuật ném hàng ngàn tấn bom xuống các khu phố, sân bay, nhà ga, bệnh viện, trường học... Chúng đã huỷ diệt nhiều phố xá, làng mạc; phá sập 5.480 ngôi nhà, trong đó có gần 100 nhà máy, xí nghiệp, trường học, bệnh viện, nhà ga; giết chết 2.368 dân thường, làm bị thương 1.355 người khác, hủy diệt phố Khâm Thiên - khu vực có mật độ dân số đông nhất Hà Nội.

Trước yêu cầu của lịch sử, với quyết tâm và ý chí “Không có gì quý hơn độc lập, tự do”, thấm nhuần sự chỉ đạo sáng suốt của Chủ tịch Hồ Chí Minh “đánh cho Mỹ cút, đánh cho ngụy nhào”, dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Bộ Chính trị, Trung ương Đảng, Chính phủ, Quân ủy Trung ương, quân và dân miền Bắc, trực tiếp là quân dân Hà Nội, Hải Phòng đã kiên quyết đánh trả và trừng phạt thích đáng giặc Mỹ xâm lược bằng trận “Điện Biên Phủ trên không”, đánh bại hoàn toàn cuộc tập kích bằng máy bay B.52 của chúng. Quân và dân ta trong 12 ngày đêm chiến đấu ngoan cường, mưu trí, sáng tạo, quân và dân ta đã bắn rơi 81 máy bay của Mỹ, trong đó có 34 máy bay B.52, 5 chiếc F-111 và 42 máy bay chiến thuật các loại. Trong số 34 máy bay B.52 bị tiêu diệt, bộ đội tên lửa bắn rơi 29 chiếc; bộ đội không quân bắn rơi 2 chiếc; bộ đội pháo phòng không 100 mm bắn rơi 3 chiếc. Đặc biệt, trong đêm 26/12/1972, đêm thứ 9 của chiến dịch, quân dân ta đã xuất sắc hạ gục 8 chiếc B.52. Tỉ lệ máy bay B.52 bị tổn thất lên tới 10%, tổng số gần 18% số máy bay B.52 của Mỹ ở Đông Nam Á đã bị bắn tan xác.

Với ý chí sắt đá, tinh thần chiến đấu anh dũng, kiên cường, mưu trí, sáng tạo, quân và dân ta, mà nòng cốt là Quân chủng Phòng không-Không quân đã đánh bại cuộc tập kích chiến lược đường không quy mô lớn chưa từng có của đế quốc Mỹ, làm nên chiến thắng “Hà Nội - Điện biên phủ trên không”, buộc đế quốc Mỹ phải kí Hiệp định Paris chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam, tạo ra bước ngoặt cho cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước đi đến thắng lợi hoàn toàn.

Chiến thắng “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không” năm 1972 trở thành khúc tráng ca bất tử của thời đại Hồ Chí Minh, nó kết tinh và tỏa sáng truyền thống văn hóa giữ nước hàng nghìn năm của dân tộc Việt Nam. Đó là thắng lợi của đường lối chính trị, đường lối quân sự đúng đắn, sáng tạo của Đảng ta, thể hiện đặc sắc nghệ thuật chiến tranh Nhân dân của Đảng “lấy ít địch nhiều”, “lấy nhỏ thắng lớn”, “lấy phương tiện, vũ khí kém hiện đại thắng phương tiện, vũ khí hiện đại”, kết hợp nhuần nhuyễn các yếu tố lực, thế, thời, mưu. Thắng lợi đó biểu hiện sức mạnh chính trị - tinh thần của toàn dân tộc được nhân lên gấp bội, với ý chí quyết đánh, biết đánh và quyết thắng kẻ thù xâm lược trong bất cứ điều kiện, hoàn cảnh nào. Tổng Bí thư Lê Duẩn ca ngợi: “Điện Biên Phủ trên không” là “chiến công mang tầm vóc thời đại, là một trong những đỉnh cao chiến công trong cuộc đụng đầu lịch sử giữa Nhân dân Việt Nam anh hùng và tên đế quốc đầu sỏ Hoa Kỳ” (1).

Đại tướng - Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp nhận xét: “Đây là thắng lợi to lớn nhất, chiến công xuất sắc nhất của cuộc chiến tranh Nhân dân trên miền Bắc xã hội chủ nghĩa đánh thắng cuộc chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ... Quân dân Hà Nội, quân dân miền Bắc anh hùng đã đập tan cuộc tập kích chiến lược của không quân Mỹ, lập nên một “Điện Biên Phủ trên không” oanh liệt, góp phần quan trọng vào thắng lợi của Hiệp định Pa-ri” (2).

Đảng ta đã tổng kết, trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước nói chung và trong cuộc chiến đấu 12 ngày đêm “Hà Nội-Điện Biên Phủ trên không” cuối tháng 12/1972 nói riêng, chúng ta đã nêu cao tinh thần độc lập, tự chủ, tự lực, tự cường, phát huy tối đa sức mạnh nội lực, đã kết hợp giữa sức mạnh dân tộc và sức mạnh thời đại. Nghiên cứu quá trình Đảng lãnh đạo sự nghiệp cách mạng của Nhân dân ta, chúng ta có thể khẳng định: “Ở những bước ngoặt khó khăn nhất của cách mạng, tinh thần sáng tạo và bản lĩnh độc lập, tự chủ của Đảng có ý nghĩa quyết định đưa cách mạng Việt Nam vượt lên mọi thách thức để giành thắng lợi. Như nguyên Tổng Bí thư Đỗ Mười đã chỉ rõ: “Cách mạng chỉ giành được thắng lợi khi chúng ta kiên định mục tiêu, nêu cao tinh thần độc lập, tự chủ, tự cường, đổi mới, sáng tạo”.

50 năm đã trôi qua, ánh sáng và vầng lửa làm nên một “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không” như vẫn còn in đậm trong kí ức của mỗi người Việt Nam cũng như nhân loại yêu chuộng hòa bình trên thế giới.

Thời gian đã lùi xa, song chiến thắng này còn nguyên giá trị, đồng thời để lại những bài học sâu sắc về phát huy sức mạnh của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân trong sự nghiệp xây dựng bảo vệ Tổ quốc hiện nay và mai sau. Chúng ta tin rằng, với ý chí, với quyết tâm, với sự đoàn kết đồng lòng của toàn dân tộc, sẽ luôn tạo nên một sức mạnh vô song giúp dân tộc ta tạo ra những kì tích, nỗ lực không ngừng nghỉ, quyết tâm vượt qua muôn vàn khó khăn, thách thức, tiếp tục trên con đường phát triển, thực hiện thành công khát vọng xây dựng đất nước phồn vinh, hạnh phúc.

(1,2 ) Điện Biên Phủ trên không”- chiến thắng của ý chí và trí tuệ Việt Nam - Lưu Trọng Lân, nguyên Phó trưởng Phòng Tác huấn, Bộ Tham mưu Quân chủng Phòng không - Không quân.