Pháp lệnh vừa được thông qua tại phiên họp Ủy ban Thường vụ Quốc hội ngày 13/12/2022, gồm 5 Chương, 44 điều.

Pháp lệnh quy định trình tự, thủ tục Tòa án Nhân dân (TAND) xem xét, quyết định việc áp dụng các biện pháp xử lí hành chính đưa vào trường giáo dưỡng, đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc; trình tự, thủ tục xem xét, quyết định việc hoãn, miễn chấp hành, giảm thời hạn, tạm đình chỉ hoặc miễn chấp hành phần thời gian áp dụng biện pháp xử lí hành chính còn lại; khiếu nại, kiến nghị, kháng nghị và giải quyết khiếu nại, kiến nghị, kháng nghị trong việc áp dụng biện pháp xử lí hành chính.

Nguyên tắc áp dụng, khi xem xét, quyết định áp dụng biện pháp xử lí hành chính bên cạnh việc bảo đảm các nguyên tắc theo quy định của Luật Xử lí vi phạm hành chính còn phải bảo đảm các nguyên tắc khác như: Quyền được bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị đề nghị; quyền dùng tiếng nói, chữ viết của dân tộc mình; quyền được xem xét theo hai cấp; được tham gia, trình bày ý kiến trước Tòa án, tranh luận tại phiên họp...

Họp báo công bố Pháp lệnh chiều ngày 30/12/2022.

Bên cạnh đó, Pháp lệnh còn quy định những nguyên tắc xem xét, quyết định áp dụng biện pháp xử lí hành chính đối với người chưa thành niên bị áp dụng biện pháp xử lí hành chính đưa vào trường giáo dưỡng phải bảo đảm tính đặc thù, phù hợp với người chưa thành niên như: Trình tự, thủ tục phải tiến hành nhanh chóng, kịp thời; bảo đảm thủ tục thân thiện, phù hợp với tâm lí, giới, lứa tuổi, mức độ trưởng thành, khả năng nhận thức của họ; người chưa thành niên mà không có người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp thì Tòa án yêu cầu tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lí cử trợ giúp viên pháp lí, luật sư theo quy định của Luật Trợ giúp pháp lí hoặc Đoàn luật sư phân công tổ chức hành nghề luật sư cử luật sư để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ.

Về thẩm quyền xem xét, quyết định áp dụng biện pháp xử lí hành chính (Điều 3) gồm: TAND cấp huyện nơi có trụ sở cơ quan của người đề nghị áp dụng biện pháp xử lí hành chính; TAND cấp huyện nơi người bị đề nghị có hành vi vi phạm trong trường hợp người đề nghị là Trưởng Công an cấp huyện, Giám đốc Công an cấp tỉnh theo quy định tại khoản 2 Điều 99, khoản 1 Điều 100, khoản 2 Điều 101, khoản 1 Điều 102 của Luật Xử lí vi phạm hành chính.

TAND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có thẩm quyền xét lại quyết định của TAND cấp huyện bị khiếu nại, kiến nghị, kháng nghị.

Về kiểm sát việc xem xét, quyết định áp dụng biện pháp xử lí hành chính (Điều 4), Pháp lệnh nêu rõ: Việc xem xét, quyết định áp dụng biện pháp xử lí hành chính phải được Viện Kiểm sát Nhân dân cùng cấp thực hiện kiểm sát tính hợp pháp của các hành vi, quyết định của TAND, cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc xem xét, quyết định áp dụng biện pháp xử lí hành chính; Viện Kiểm sát có quyền yêu cầu, kiến nghị, kháng nghị nhằm bảo đảm việc giải quyết kịp thời, đúng pháp luật.

Viện kiểm sát có quyền nghiên cứu hồ sơ vụ việc tại Tòa án đã thụ lí, có quyền sao chụp hồ sơ vụ việc đó và tham gia các phiên họp; tham gia việc xét hoãn, miễn, giảm, tạm đình chỉ việc chấp hành quyết định áp dụng biện pháp xử lí hành chính.

Về chi phí, lệ phí trong việc xem xét, quyết định đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc (Điều 7) được thực hiện cho người phiên dịch, người dịch thuật, luật sư, trợ giúp viên pháp lí nếu người bị đề nghị, cha mẹ hoặc người giám hộ của người bị đề nghị là người chưa thành niên tự yêu cầu thì họ tự chi trả; nếu do Tòa án yêu cầu thì Tòa án chi trả; Chi phí cho trợ giúp viên pháp lí, luật sư do tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lí cử thì thực hiện theo quy định của pháp luật về trợ giúp pháp lí.

Để bảo đảm tốt nhất quyền của người bị đề nghị áp dụng biện pháp xử lí hành chính, Pháp lệnh quy định Thẩm phán được quyền tham vấn ý kiến hoặc yêu cầu chuyên gia y tế, tâm lí, giáo dục, xã hội học, đại diện của nhà trường nơi người bị đề nghị học tập, đại diện UBND cấp xã, đại diện Ủy ban MTTQ cấp xã và các tổ chức thành viên của Mặt trận nơi người bị đề nghị cư trú và cơ quan, tổ chức, cá nhân khác tham gia các phiên họp trong trường hợp cần làm rõ tình trạng sức khỏe, tâm lí, điều kiện sống, học tập của người bị đề nghị; người làm công tác bảo vệ trẻ em cấp xã tham gia phiên họp để trình bày ý kiến về bảo vệ trẻ em (tại các Điều 13, 18, 21, 34, 35).

Pháp lệnh quy định chặt chẽ các trình tự, thủ tục TAND cấp huyện xem xét, quyết định áp dụng biện pháp xử lí hành chính (Chương II); Trình tự, thủ tục xem xét, quyết định hoãn, miễn, giảm, tạm đình chỉ hoặc miễn chấp hành phần thời gian áp dụng biện pháp xử lí hành chính còn lại (Chương III); xem xét giải quyết khiếu nại, kiến nghị, kháng nghị.

Về thủ tục thân thiện đối với người chưa thành niên, Pháp lệnh quy định một số thủ tục thân thiện đối với người chưa thành niên, bảo đảm lợi ích tốt nhất và phù hợp cho các em như sau:

Thẩm phán được phân công tiến hành phiên họp phải là người đã được đào tạo hoặc có kinh nghiệm giải quyết các vụ việc liên quan đến người dưới 18 tuổi hoặc có hiểu biết cần thiết về tâm lí học, khoa học giáo dục đối với người dưới 18 tuổi. Tại phiên họp Thẩm phán mặc trang phục hành chính của TAND; Phòng họp được bố trí thân thiện, an toàn; Trong phiên họp, cha mẹ hoặc người giám hộ hoặc người đại diện hợp pháp được hỗ trợ người chưa thành niên…

Đáng chú ý, Pháp lệnh quy định nội dung điều khoản chuyển tiếp để bảo đảm thống nhất, ổn định giữa Pháp lệnh số 09 và Pháp lệnh số 03 như sau:

Đối với những vụ việc đã được TAND cấp huyện thụ lí, giải quyết theo quy định tại Pháp lệnh số 09/2014/UBTVQH13 nhưng đến ngày 1/2/2023 chưa kết thúc thì tiếp tục áp dụng quy định của Pháp lệnh số 09/2014/UBTVQH13 để xem xét, giải quyết cho đến khi kết thúc vụ việc, trừ các nội dung sau đây thì áp dụng quy định của Pháp lệnh này.