Nhiều tổ chức quốc tế, các Chính phủ, các nhà khoa học, các nhà hoạt động xã hội và doanh nhân bằng hành động cụ thể cảnh báo và giải quyết hiểm họa này. Ở Việt Nam, Chính phủ và các cấp các ngành đang chung tay vì môi trường sống an lành.

Theo báo cáo của Liên Hợp Quốc, mỗi năm lượng rác nhựa thải ra đủ để bao quanh trái đất 4 lần với 5.000 tỉ túi nhựa dùng một lần được tiêu thụ, mỗi phút có 1 triệu chai nhựa được bán ra. Nhưng chỉ có 27% trong số đó được tái chế, còn lại xử lí dưới hình thức chôn lấp hoặc thải ra đại dương. Phải mất hàng trăm, thậm chí hàng nghìn năm, các chất thải nhựa mới phân hủy hết, gây ra thảm họa "ô nhiễm trắng", ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người, đe dọa hệ sinh thái và sự phát triển bền vững của mỗi quốc gia. Ngoài ra, chất thải nhựa và ni lông khi đốt sẽ tạo ra khí thải chứa chất kịch độc điôxin và furan tồn tại lâu dài, ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường.

Nước ta xếp thứ 17/109 quốc gia có mức độ ô nhiễm rác thải nhựa lớn nhất trên thế giới, trung bình mỗi ngày thải ra môi trường khoảng 2.500 tấn rác thải nhựa; đứng thứ tư trên thế giới về xả rác thải nhựa ra đại dương với 0,28 đến 0,73 triệu tấn/năm.

Lãnh đạo TW Hội chủ trì Hội thảo

Mặt khác, lĩnh vực tái chế chất thải nhựa ở nước ta vẫn chưa phát triển, công nghệ lỗi thời nên hiệu quả thấp mà chi phí lại cao; tỉ lệ phân loại rác thải tại nguồn rất thấp, người dân chưa có thói quen phân loại rác sinh hoạt hằng ngày. Hoạt động tái chế chất thải nhựa chủ yếu được thực hiện bởi các doanh nghiệp nhỏ, chưa tổ chức với quy mô lớn. Đơn cử như TP Hồ Chí Minh mỗi năm có khoảng 250 nghìn tấn chất thải nhựa thì có 48 nghìn tấn được chôn lấp; trong số hơn 200 nghìn tấn còn lại thì một phần đưa vào tái chế, còn lại thải trực tiếp vào môi trường. Còn tại một làng tái chế nhựa lớn nhất cả nước, một tấn phế liệu nhựa, túi nilon đưa vào sản xuất sẽ thải ra đến 30% lượng rác thải không thể tái chế và được xử lí thủ công bằng phương pháp đốt.

Thực hiện Chương trình phối hợp số 239/CTPH-HNCT-BTNMT ngày 26/7/2017, ngày 12/10/2018 Trung ương Hội Người cao tuổi (NCT) Việt Nam và Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) đã kí biên bản cam kết hưởng ứng phong trào chống rác thải nhựa. Tháng 11/2018, lãnh đạo Bộ TN&MT đã làm việc với Hội NCT Việt Nam về kết quả sau 1 năm triển khai chương trình phối hợp và phương hướng nhiệm vụ trong thời gian tiếp theo. Trung ương Hội tổ chức phát động hưởng ứng lời kêu gọi của Thủ tướng Chính phủ bằng hoạt động cụ thể, triển khai đến các cấp Hội; đồng thời mua các bình thủy tinh chứa nước phục vụ sinh hoạt, hội họp tại cơ quan.

Nhiều cơ sở Hội và hội viên NCT đã thành công trong việc gây quỹ, kinh doanh có hiệu quả như doanh nghiệp xử lí rác thải của NCT huyện Ninh Giang (tỉnh Hải Dương); HTX xử lí rác thải của NCT xã Thạch Việt, huyện Thạch Hà (tỉnh Hà Tĩnh); HTX xử lí rác thải xã Lãng Công, huyện Sông Lô (tỉnh Vĩnh Phúc), v.v. Phong trào "NCT tham gia bảo vệ môi trường, xây dựng nông thôn mới và đô thị văn minh" phát triển rộng khắp, làm cảnh quan môi trường đô thị, nông thôn ngày thêm sạch đẹp.

Thủ đô Hà Nội có khoảng 100 doanh nghiệp sản xuất nhựa, các sản phẩm từ nhựa; trong đó, nhựa dùng trong sản xuất bao bì phục vụ nhu cầu cho khoảng 1.000 cơ sở sản xuất thực phẩm, chủ yếu dùng để bao gói thực phẩm. Mỗi ngày thành phố thải ra 5.500 - 6.000 tấn rác, trong đó gần 10% rác thải nhựa. Chủ tịch UBND TP Hà Nội đã ban hành văn bản yêu cầu các sở, ngành, UBND các cấp, các đoàn thể và đơn vị trực thuộc không sử dụng nước uống đóng chai nhựa, không sử dụng cốc nhựa, ống hút nhựa và giảm thiểu sử dụng túi nilon trong các hoạt động mua sắm, vận chuyển. Sở Tài chính cũng không bố trí kinh phí cho các khoản chi này; phấn đấu đến ngày 31/12/2020, 100% các trung tâm thương mại, siêu thị không dùng túi nilon.

Gần 90 vạn NCT Thủ đô là lực lượng hùng hậu, khẳng định rõ vai trò, vị thế tham gia xây dựng hệ thống chính trị, đồng thời cũng làm nòng cốt tham gia các phong trào thi đua, các cuộc vận động lớn của Đảng, chính quyền, MTTQ, nhất là phong trào "chống rác thải nhựa".

Những năm qua, Hội Cựu TNXP các cấp tích cực hưởng ứng phong trào "bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu, xây dựng cảnh quan môi trường sáng, xanh, sạch, đẹp". Nhiều tin bài, hình ảnh trên trang điện tử giới thiệu các mô hình, kinh nghiệm, những tấm gương tiêu biểu về bảo vệ môi trường và chống rác thải nhựa. Hội viên tích cực trồng cây xanh; xây dựng mô hình cổng nhà sân vườn, đường làng ngõ xóm sạch đẹp; sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường...

Hội Chữ thập đỏ xây dựng 598 "cộng đồng an toàn" và 160 "trường học an toàn" lồng ghép các hoạt động bảo vệ môi trường và phòng chống rác thải nhựa. Chú trọng truyền thông qua các lớp tập huấn, các buổi sinh hoạt cộng đồng; tổ chức thi tìm hiểu cho học sinh. Làm điểm xây dựng thùng rác thải cộng đồng thu gom bao bì đựng thuốc bảo vệ thực vật, lập các điểm thu gom rác thải nhựa tại ngõ xóm. Nhiều địa phương vận động tài trợ để xây lò xử lí rác. Mỗi năm các cấp Hội tặng quà gần 10 triệu lượt người, trong đó trên 7 triệu suất quà tặng (với hơn 7 triệu túi ni lon đựng quà) phải sử dụng; Hội thống nhất mẫu túi giấy, túi vải dễ tiêu, thùng hàng gia đình bằng nhựa dùng nhiều lần thay thế.

Ngay từ đầu năm 2019, Hội Người mù Việt Nam đã sử dụng các bình đựng nước và cốc thủy tinh thay thế chai nhựa tại các hội nghị, hội thảo. Vận động cán bộ, công nhân viên cơ quan không sử dụng đồ nhựa, túi ni lông khó phân hủy. Xây dựng chuyên mục "Ô nhiễm nhựa và nilon trong môi trường sống" trên Tạp chí Đời mới và trang điện tử của Hội. Đoàn thanh niên tổ chức khu vực có treo túi vải tại kí túc xá để học viên lấy sử dụng nhằm hạn chế sản phẩm nhựa dùng một lần.

Hội Cứu trợ trẻ em tàn tật Việt Nam đã có 19/40 Trung tâm, Nhà Cứu trợ, đơn vị thành viên thực hiện nghiêm túc chỉ đạo của Ban Thường vụ Hội về phong trào chống rác thải nhựa, bảo vệ môi trường và đối phó với biến đổi khí hậu. Đối với Hội Nạn nhân chất độc da cam/điôxin Việt Nam, các sản phẩm nhựa đã nhanh chóng thay thế bằng đất, gỗ, tranh tre nứa lá thân thiện môi trường; đồng thời sẵn sàng hợp tác, thi đua cùng các Hội và tổ chức liên quan góp phần đẩy lùi rác thải nhựa.

Hưởng ứng thư kêu gọi của Thủ tướng Chính phủ về phòng chống rác thải nhựa; để việc chống rác thải nhựa đạt hiệu quả, cần sự chung tay vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị, bằng những hành động cụ thể, thiết thực.

Với vai trò là thành viên MTTQ, đề nghị các tổ chức xã hội phát động phong trào phòng chống rác thải nhựa đến các cấp Hội, hội viên; tiếp tục tuyên truyền, nâng cao nhận thức của toàn xã hội về tác hại của rác thải nhựa đối với môi trường, chất lượng cuộc sống và sức khỏe con người; quan tâm đến đối tượng là những người nội trợ về tác hại của đồ dùng từ nhựa, đặc biệt là đồ nhựa sử dụng một lần; từ đó nâng cao trách nhiệm và ý thức tự giác, gương mẫu đi đầu, tích cực chủ động bảo vệ môi trường, chống xả chất thải nhựa. Vận động thay đổi thói quen đồ dùng nhựa, phát động phong trào mỗi hội viên giảm sử dụng một túi nilon, sản phẩm nhựa dùng một lần.

Tăng cường phối hợp, tham gia giám sát, bảo vệ môi trường, phát hiện và đề nghị cơ quan chức năng xử lí kịp thời, nghiêm minh những hành vi vi phạm. Tiến tới tổ chức các điểm thu gom rác thải nhựa, có lồng đựng hoặc hố thu gom tại các khu tập trung dân cư. Các cấp Hội tích cực tham gia các mô hình sản xuất những sản phẩm bao gói, túi thân thiện với môi trường, tích cực trồng cây xanh, hoa, cây cảnh, giữ gìn môi trường xung quanh, góp phần bảo vệ môi trường sống xanh, sạch, đẹp. Cải thiện đời sống cộng đồng. Sơ kết tổng kết đánh giá, kịp thời biểu dương, tôn vinh, khen thưởng các điển hình tiên tiến, mô hình tốt, cách làm hay, sáng kiến có giá trị trong hoạt động chống rác thải nhựa.

Đặc biệt, kiến nghị các cơ quan chức năng xây dựng hoàn thiện đồng bộ hệ thống pháp luật bảo vệ môi trường, có chế tài đủ mạnh để ngăn chặn, phòng ngừa các hành vi vi phạm. Quan tâm đầu tư kinh phí thỏa đáng, trang thiết bị công nghệ hiện đại và tổ chức hệ thống tái chế, xử lí chất thải đáp ứng yêu cầu. Nâng cao trách nhiệm và ý thức thượng tôn pháp luật của các cơ quan, lực lượng chức năng bảo vệ môi trường; nghiêm trị tội phạm môi trường và các phần tử thoái hóa, biến chất, đồng lõa, tiếp tay, bao che cho tội phạm này.

Từng cộng đồng dân cư mỗi gia đình và từng người dân, nhất là hội viên ngay bây giờ hãy thực hiện khẩu hiệu "Nói không với rác thải nhựa" từ những hành động nhỏ nhất, góp phần bảo vệ môi trường sống của chúng ta và các thế hệ mai sau.

(*) Phó Chủ tịch Hội NCT Việt Nam