Ân nhân của Bác Hồ

Sáng sớm 6/6/1931, cảnh sát Hồng Kông ập vào căn nhà số 186 phố Tam Lung, bắt đi người có tên là Tống Văn Sơ, với hồ sơ ghi tội danh là “gián điệp của Quốc tế cộng sản, tay sai của Liên Xô, có âm mưu lật đổ”. Tuy cuộc lục soát sau đó không tìm được những chứng cứ để chứng minh việc buộc tội trên, nhưng mật thám Anh và Pháp đã xác định chắc chắn, người có tên Tống Văn Sơ chính là Nguyễn Ái Quốc; người đã bị Tòa án đại hình ở Vinh kết án tử hình vắng mặt từ năm 1929; người đã thống nhất các tổ chức cộng sản ở Việt Nam đầu năm 1930.

Chủ tịch Hồ Chí Minh trò chuyện với gia đình luật sư Loseby. Ảnh tư liệu lịch sử

Sau khi bắt được Người, thực dân Pháp cấu kết với thực dân Anh quyết đưa Nguyễn Ái Quốc về Việt Nam. Chúng bố trí 2 chiếc tàu của Pháp chờ sẵn ở cảng Hồng Kông. Cảnh sát Hồng Kông cũng đang hí hửng với món tiền thưởng của Pháp từ cuộc vây bắt và chuyển giao nhân vật cỡ bự này. Mọi việc tưởng như diễn ra theo đúng ý đồ bọn thực dân thì lại bị luật sư Loseby phá hỏng.

Luật sư Loseby, sinh năm 1883, tại Anh. Năm 1926, ông sang Hồng Kông, làm việc tại Văn phòng luật sư mang tên “Russ & Co” và mua lại Văn phòng này năm 1928. Về vụ án năm 1931, bà Loseby kể: “Ông nhà tôi rất quý Hồ Chủ tịch. Ông nói với tôi bằng mọi giá giải cứu được cho Nguyễn Ái Quốc”.

Luật sư Loseby nhớ lại: “Theo luật của Anh hồi bấy giờ, khi bắt một người chỉ được hỏi người đó 7 câu mà thôi. 7 câu đó đại để là tên, tuổi, quê quán, nghề nghiệp, thời gian cư trú, quan hệ xã hội, những người và vật làm chứng... Không được hỏi sang câu thứ 8, dù câu đó là câu gì. Nhưng khi bắt Tống Văn Sơ, nhà cầm quyền Hồng Kông lại hỏi câu thứ 8 là: “Anh sang Nga với mục đích gì?”. Nhà cầm quyền hỏi câu thứ 8 đó là trái pháp luật nên cuối cùng Tòa án phải tuyên bố phóng thích Tống Văn Sơ”.

Luật sư Loseby kể tiếp: “Nhưng Tống Văn Sơ chưa kịp mừng được tự do thì lại bị cảnh sát Hồng Kông bắt giam, với âm mưu nộp cho Pháp hoặc bí mật thủ tiêu. Lần này Tòa án nói lần bắt giam thứ hai là hợp pháp, vì Tống Văn Sơ đã bị kết án tử hình ở Đông Dương nên phải trả lại cho nhà cầm quyền Pháp ở Đông Dương. Sau khi tôi nghiên cứu nhiều tài liệu khác nhau thì thấy rằng, một người bị kết án ở Thượng Hải chẳng hạn đi sang Hồng Kông thì nhà cầm quyền Hồng Kông bắt lại và trao cho nhà cầm quyền ở Thượng Hải, nhưng điều đó chỉ áp dụng cho những người thuộc quốc tịch Anh mà thôi. Do đó tôi quyết định phải đưa việc này lên Tòa án kháng án ở Luân Đôn”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh và gia đình luật sư Loseby cùng thăm các di tích thắng cảnh ở Hà Nội. Ảnh tư liệu lịch sử

Việc kháng án sau đó đã thành công, nhưng khi Tống Văn Sơ được phóng thích, rời Hồng Kông đi Singapore thì lại bị cảnh sát ở đây bắt giữ theo lệnh của thực dân Anh và bị đưa trở lại Hồng Kông. Bị mắc lại Hồng Kông, Tống Văn Sơ viết thư cho luật sư Loseby kể lại những gì đã xảy ra và yêu cầu giúp đỡ. Luật sư Loseby liền tới dinh của Thống đốc Hồng Kông Uyliam Pil và nói với ông ta: “Nhà cầm quyền Hồng Kông không giữ lời hứa. Tôi yêu cầu cho phép Tống Văn Sơ đi Hạ Môn bằng chuyến tàu thủy do chính tôi lựa chọn”.

Ngày 22/1/1933, luật sư Loseby đã giúp để Tống Văn Sơ cải trang thành một thương gia Trung Quốc giàu có. Với Long, thư kí của luật sư Loseby, Người đi xuồng ra khơi, rồi lên tàu Anhui rời Hồng Kông tới Hạ Môn. Ở Hạ Môn một thời gian, Người lên Thượng Hải, rồi tới Liên Xô và sinh sống, học tập ở đó từ năm 1934-1938. Mùa Xuân năm 1941, Người trở về Tổ quốc, trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng. Cách mạng Tháng Tám 1945 thành công, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời. Người thanh niên Việt Nam mang tên Tống Văn Sơ được gia đình luật sư Loseby cứu giúp năm nào, giờ đây trở thành Chủ tịch nước Việt Nam độc lập.

Cuộc gặp sau gần 30 năm

Vào dịp Tết Nguyên đán 1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh đến Nhà khách Chính phủ (số 58 phố Nguyễn Du, TP Hà Nội). Người nói với các đồng chí phục vụ, đại ý: Sắp có đoàn khách, không phải khách của Đảng, của Chính phủ mà là khách của Bác mời, Bác biết họ từ mấy chục năm trước, bây giờ mới gặp lại. Lẽ ra cô, chú được về quê ăn Tết với gia đình, lẽ ra khách của Bác, Bác phải lo liệu, nhưng quá nhiều việc, Bác không phục vụ được, Bác nhờ các cô, các chú. Rồi Người hỏi:

- Các cô chú có giúp Bác được không nào?

Mọi người nhất trí thưa:

- Dạ! Được ạ!

Gần Tết Canh Tý 1960, luật sư Loseby cùng vợ và con gái sang thăm Việt Nam. Gia đình luật sư rất xúc động khi được chính Chủ tịch nước dù bận trăm công nghìn việc vẫn ra tận nơi đón và đưa về nghỉ tại một biệt thự có vườn hoa trên đường Nguyễn Du, bên cạnh hồ Thiền Quang. Trong những ngày ở Hà Nội, gia đình luật sư đã đi thăm nhiều danh lam thắng cảnh của Thủ đô. Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên đến thăm gia đình luật sư, trò chuyện với họ rất chân tình. Đặc biệt, khi nói chuyện thân mật với gia đình luật sư Loseby, Người sử dụng tiếng Anh rất thành thạo.

Trong buổi đến thăm và gặp gỡ cán bộ công nhân Nhà máy Cơ khí Trung quy mô ở Hà Nội, ngày 2/2/1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh giới thiệu luật sư Loseby và khẳng định: “Bác xin giới thiệu với các cô chú, đây là luật sư Loseby, ân nhân của Bác. Nếu không có luật sư thì chưa biết Bác sống chết ra sao?”.

Sau 1 tuần thăm Việt Nam (từ ngày 26/1 đến 3/2/1960), gia đình luật sư Loseby rời Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tiễn ra tận sân bay Gia Lâm, chúc mọi người lên đường bình an, thuận lợi và nhớ giữ gìn sức khỏe. Riêng với cô Patricia, con gái luật sư Loseby, Người thân mật nói: “Bao giờ có đám cưới nhớ cho Bác biết nhé”.

Hằng năm sau đó, nhân dịp ngày lễ Noel, Tết Dương lịch, Chủ tịch Hồ Chí Minh đều gửi thư, quà chúc mừng gia đình luật sư Loseby. Người còn dặn dò cán bộ ta ở Hồng Kông tìm hiểu xem ông bà thích hoa quả, bánh trái gì để mua hợp. Và cứ đến ngày Quốc khánh hằng năm, Văn phòng Đại diện Thương mại Việt Nam tại Hồng Kông đều mời gia đình ông bà Loseby đến dự.

Năm 1967, luật sư Loseby qua đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi vòng hoa đến viếng với dòng chữ: “Hồ Chí Minh kính viếng luật sư Loseby”, như một người thân, một người bạn của gia đình luật sư. Gia đình luật sư và những người đến viếng đều rất xúc động.