Giếng Om

Nằm ở vị trí trung tâm làng Xuân Trung, miệng giếng tròn to có độ sâu hơn so với những chiếc giếng còn lại trong làng. Hai bên thành giếng còn hằn in rõ những đường mòn có độ lõm 30 đến 40cm từ trên miệng giếng xuống mặt nước. Vết lõm sâu này là do quá trình cọ xát lâu ngày của chiếc gàu nước kéo lên thả xuống. Giếng không kè đá mà được đào xuyên qua lớp đất đỏ đá ong, miệng giếng tròn thấp. Để đề phòng tai nạn, dân làng đã xây thành bao quanh từ những năm 60 của thế kỉ trước. Theo cụ Phạm Rân, 80 tuổi, giếng Om có từ lâu lắm, không ai nhớ giếng được đào vào năm nào. Khi còn nhỏ cụ đã nghe ông nội nói về giếng Om. Giải thích vì sao có tên gọi là giếng Om, cụ Rân cho biết, theo người xưa kể lại sau khi đào giếng mạch nước nơi đây rất tốt. Khi xưa gàu múc nước làm từ mo cau, muốn gàu đầy nước người múc phải vục gàu liên tục, trong quá trình này mặt nước dao động va chạm vào thành đáy giếng lâu ngày tạo thành một cái hờm, nhìn trên xuống giếng giống hình một chiếc om. Cụ Rân cho biết thêm, cái om hay cái niu ngày xưa dùng để nấu cơm kho cá “ngon như cơm nấu bằng om”. Còn một số người cao tuổi trong làng cho rằng, giếng Om là do trời ban tặng. Hiện giếng Om vẫn được người dân quanh vùng bảo quản và sử dụng.

Bà Tám Ngoạt và chiếc giếng đá nhìn từ xa.

Giếng vuông đá xanh

Giếng nằm trong khuôn viên nhà thờ họ Ngô làng An Tây. Giếng được xây theo kiểu lắp ghép bằng những tảng đá xanh phẳng lì từ trên xuống, mỗi tấm đá có kích thước 80cm x 40cm. Giếng ghép theo hình vuông gồm 4 vách, mỗi vách tường gồm 8 tấm phiến đá xanh chồng lên nhau. Riêng thành giếng được ghép 4 tấm đá lớn hơn, kích thước mỗi tấm 80cm x 80cm dày 5cm, cùng với 4 trụ đá, mỗi trụ cao 1m và 4 thanh đá dài làm đà kiền.

Bốn trụ đá quanh thành giếng được khắc núm hoa văn trên đầu, thoạt nhìn từ xa giếng như một cái triện ấn. Nền giếng được lát bằng những phiến đá xanh dài. Tính từ trên xuống giếng có độ sâu 4m. Bên cạnh giếng còn lưu giữ chiếc bồn tắm trẻ con được tạo bởi đá nguyên khối Non Nước màu trắng ngà. Ông Ngô Tào, 65 tuổi cho biết, giếng được xây từ thời ông cố Ngô Quang Huấn khoảng đầu thể kỉ XIX Những tấm đá xanh mài này mua từ Non Nước, được vận chuyển theo đường biển về đây. Bà Tám Ngoạt, chủ nhân của chiếc giếng chia sẻ: “Đây là kỉ vật của ông bà để lại, tôi và con cháu có trách nhiệm gìn giữ, chăm nom. Từ xưa đến nay nước giếng vẫn trong và mát”. Bà cho biết, có nhiều người đến hỏi mua lại chiếc giếng, cái bồn tắm, cũng như các miếng đá xanh nhưng bà không bán.

Giếng khá độc đáo, từ trên xuống đều bằng đá xanh khổ to, mặt cắt phẳng lắp ghép bằng các mộng âm dương. Điều đáng mừng bởi người dân làng Chợ Chùa đến nay vẫn sử dụng nước của các chiếc giếng cổ. Hằng năm họ tu sửa nạo vét như lưu giữ nét đẹp từ xa xưa cho quê xứ của mình.

Bóng dáng và vết tích của những chiếc giếng cổ giúp chúng ta gợi nhớ về làng mạc xưa, gìn giữ và tôn tạo giếng làng đồng nghĩa gìn giữ nét đẹp văn hóa truyền thống. Giếng nước không những là nơi cung cấp nước trong mát, mà còn là di sản của cha ông nơi đó đã để lại cho đời sau. Thiết nghĩ, việc gìn giữ những chiếc giếng cổ trách nhiệm không riêng của người xứ Chợ Chùa.