May mắn được biết nhiều điều thú vị về nhạc sĩ Văn Cao qua nguồn đáng tin cậy

Nhạc sĩ Văn Cao.

Tháng 1/1983, tôi về công tác tại Tạp chí Cộng sản, sống ngay tại trụ sở số 1 Nguyễn Thượng Hiền, TP Hà Nội. Chỗ này cách nhà của nhạc sĩ Văn Cao số 108 phố Yết Kiêu khoảng 100 mét. Tôi đã nhiều lần chào cờ, giai điệu và ca từ Quốc ca tạo không khí trang trọng, uy nghiêm khiến con người rạo rực, tự hứa phải nỗ lực làm việc tốt. Con người tạo nên tuyệt tác này sống lặng lẽ, bình dị ở một phố nhỏ Hà Nội. Nhiều lần tôi nhìn thấy ông chậm rãi dạo bước trên các phố gần nhà mình; có lúc ông đi một mình, có lúc ông đi cùng người bạn đời là bà Nghiêm Thúy Băng, lại có khi đi cùng bạn văn nghệ là Nguyễn Tuân, Hoàng Trung Thông,… Ông không cao lớn nhưng thường bước đi đĩnh đạc. Tên tuổi và hình dáng của ông ám ảnh tôi, khiến tôi muốn tìm hiểu.

Nhạc sĩ Văn Cao vốn kiệm lời, ông sống lặng lẽ với những suy tư của mình, dù gặp nhiều khó khăn nhưng ông hầu như không than thở. Lúc này báo chí cũng hầu như không nói về ông, các nguồn thông tin khác cũng rất hạn chế. Vì thế, tôi hầu như không biết gì về cuộc đời và sự nghiệp của ông, trong khi đó, tôi rất muốn biết thêm nhiều điều về tác giả Quốc ca.

May mắn là sau này tôi quen biết anh Văn Thao, con trai cả của nhạc sĩ Văn Cao nên biết được nhiều điều về ông. Anh Văn Thao giống cha như hai giọt nước. Anh yêu quý, kính trọng cha mình và có ý thức tìm hiểu sự kiện, sự việc tác động đến cuộc đời và sự nghiệp của cha. Anh Văn Thao có trí nhớ tốt, có duyên kể chuyện… Những chuyện kể của anh Văn Thao về cha mình rất thú vị, có những điều khiến tôi kinh ngạc. Văn Cao là con người đa tài, ngoài nhạc ra, ông còn làm vẽ, làm thơ; ở ông có một điều gì đó bí ẩn và thánh thiện. Ông sống lạc quan đầy suy ngẫm và dùng những tác phẩm âm nhạc để công bố những điều thấy trước của mình.

Văn Cao là người có tài dự báo tương lai bằng âm nhạc

So với các nhạc sĩ khác như Phạm Duy, Trịnh Công Sơn, Văn Cao sáng tác không nhiều nhưng các tác phẩm của ông đều nổi bật. Đặc biệt, nhiều tác phẩm của ông dự báo chính xác về tương lai.

Trước hết, đó là bài hát “Tiến quân ca” ông viết năm 1944, trước Cách mạng tháng Tám 1945, nhưng đã thể hiện được tinh thần đấu tranh cách mạng không sợ hi sinh của dân Việt Nam. Giai điệu trầm hùng và ca từ ấn tượng đã làm cho bài hát trở nên thiêng liêng. Chính vì thế mà đích thân Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chọn “Tiến quân ca” làm Quốc ca của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ngay sau khi Cách mạng tháng Tám thành công. Cho đến nay, gần 80 năm đã trôi qua nhưng các nhà nghiên cứu về quốc ca trên thế giới xếp Quốc ca của Việt Nam vào nhóm những quốc ca hay nhất.

Trong một lần chúng tôi lên trang trại của anh Văn Thao ở Hòa Bình nghỉ ngơi. Lúc đấy nhà giáo Văn Như Cương vẫn còn khỏe mạnh, ông cùng anh Văn Thao hát gần như tất cả các tác phẩm âm nhạc của Văn Cao. Có những bài hát lần đầu tiên tôi nghe tên như “Hải quân Việt Nam”, “Không quân Việt Nam” nhưng mọi người vẫn hát say sưa và trôi chảy. Đây là những bài hát Văn Cao sáng tác từ năm 1945. Lúc này Việt Nam làm gì đã có những binh chủng kĩ thuật cao sang như thế?! Ấy vậy mà sau này những ca khúc này thể hiện được ý chí và kĩ năng bảo vệ vùng trời, vùng biển Tổ quốc của các chiến sĩ Hải quân, Không quân Việt Nam.

Nhưng ấn tượng nhất, thú vị nhất, kì lạ nhất là ca khúc “Tiến về Hà Nội”. Đây không chỉ là một trong những tác phẩm xuất sắc của nhạc sĩ Văn Cao, mà nó còn có những ẩn ức và có sự hào hùng vượt trội. Khoảng giữa năm 1949, các văn nghệ sĩ, trong đó có nhạc sĩ Văn Cao được giao nhiệm vụ “Nhanh chóng viết những ca khúc động viên bộ đội và Nhân dân chiến đấu”. Chỉ sau hai tuần, Văn Cao đã viết xong ca khúc “Tiến về Hà Nội”. Nghe biểu diễn báo cáo xong, một lãnh đạo cao cấp lúc bấy giờ định kỉ luật Văn Cao vì “lạc quan tếu”. Bài hát là lời reo vui đầy nụ cười của ngày giải phóng Thủ đô Hà Nội, những đoàn quân dũng mãnh tràn vào năm cửa ô trong sự đón chào nồng nhiệt của Nhân dân. Và thật kì diệu là ngày 10/10/1954, tại Thủ đô Hà Nội, không khí đã diễn ra trùng khít với những gì bài hát “dựng lên” từ năm 1949!

Cuộc đời và sự nghiệp của nhạc sĩ Văn Cao chắc vẫn còn nhiều điều bí ẩn thú vị. Rất mong có nhiều nhà nghiên cứu công bố các công trình của mình trong dịp cả nước kỉ niệm 100 năm ngày sinh của ông. Đây là cách tri ân có ý nghĩa nhất.