Hằng năm, Nhà máy Thủy điện Hòa Bình đón khoảng gần 60.000 lượt khách tới tham quan công trình. Trong dịp tham quan các tỉnh Tây Bắc (các tỉnh Điện Biên, Sơn La, Lai Châu), đoàn chúng tôi lại có dịp khám phá Nhà máy Thủy điện Hòa Bình (có nhân viên của Nhà máy hướng dẫn và giới thiệu). Đây là một tổ hợp công nghiệp khổng lồ với nhiều hạng mục và cũng là điểm tham quan hấp dẫn như: Hầm gian máy và vận hành; Đài tưởng niệm; Nhà bảo tàng Thủy điện; con đập ngăn sông; công trình xả nước vận hành; Tượng đài Chủ tịch Hồ Chí Minh,… Du khách khi đến Nhà máy Thủy điện, điểm đầu tiên đến là Hầm gian máy và vận hành. Đứng bên ngoài ta nhìn thấy quả đồi vẫn vẹn nguyên dáng hình, cây cối tươi xanh nhưng trong lòng núi là một công trình xây ngầm với tổng chiều dài hầm 20km. Đi theo hầm giao thông vào Hầm gian máy; Hầm gian máy và vận hành có chiều cao 50,5m, rộng 19,5m, dài 260m. Tại đây lắp đặt thiết bị của 8 tổ máy.

Công trình do Liên Xô thiết kế và cung cấp thiết bị, khởi công xây dựng 06/11/1979, khánh thành 20/12/1994.

Từ gian hầm máy trong lòng núi ta quay ra viếng Đài tưởng niệm 168 kĩ sư, công nhân ngã xuống trên công trình Thủy điện Hòa Bình (trong đó có 11 chuyên gia Liên Xô cũ). Sự hi sinh dũng cảm của 168 người con Việt Nam - Liên Xô đã tạc vào lịch sử xây dựng của đất nước tượng đài rạng rỡ, mãi mãi tỏa sáng với dòng điện sông Đà.

Đến Nhà bảo tàng Thủy điện, đứng đây có thể quan sát toàn bộ con đập ngăn sông. Nhà bảo tàng có nhiều hiện vật độc đáo; có các máy khoan, máy đào đã tạo nên kì tích mở đường trong lòng núi ở mức kỉ lục Việt Nam. Đặc biệt có phiến bê tông nơi lưu giữ bức thư của những người xây dựng Thủy điện Hòa Bình gửi thế hệ mai sau mà tới ngày 1/1/2100 sẽ được mở.

Tám tổ máy tổng công suất 1.920 MW, mỗi tổ có công suất 240 MW.

Nhà máy Thủy điện Hòa Bình nhìn từ trên cao du khách sẽ thấy những con đập ngăn sông bằng đất đá có khối lượng trên 24 triệu mét khối, dài 743m, cao 128m, chân đập dày 820m, ở giữa có lõi chống thấm; hai bên có các tầng lọc, dưới đập có màng khoan phụt ăn sâu vào gốc đá. Để đắp con đập khổng lồ này phải tiến hành nhiều công đoạn và qua 2 lần lấp sông ngăn dòng nước sông Đà hoàn toàn bị khuất phục, chảy qua các công trình mới do con người tạo nên. Bên bờ trái đầu con đập là công trình xả nước vận hành, khi cần xả nước đón lũ bảo vệ công trình hoặc khi cần nước đổ ải cho đồng bằng Bắc Bộ thì mới mở cửa xả.

Khi đến tham quan, du khách không thể không đến Tượng đài Chủ tịch Hồ Chí Minh khởi công xây dựng ngày 8/1/1996 và được khánh thành đúng vào ngày kỉ niệm 67 năm thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam (3/2/1997). Tượng Bác Hồ được xây dựng trên đỉnh đồi Ông Tượng ở độ cao 186m so với mặt nước biển. Tác giả là nhà điêu khắc Nguyễn Vũ An, Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội; kiến trúc phần sân tượng đài do kiến trúc sư người Nga Sere Briansk thực hiện. Toàn bộ Tượng đài Bác Hồ có chiều cao 18m, trong đó phần thân tượng cao 13,5m, bệ tượng cao 4,5m; nặng khoảng 400 tấn bằng chất liệu bê tông siêu cao, bê tông granít. Trên bệ tượng đài khắc ghi lời dạy của Bác cho các thế hệ thanh niên Việt Nam học tập và noi theo: “Không có việc gì khó/ Chỉ sợ lòng không bền/ Đào núi và lấp biển/ Quyết chí ắt làm nên”.

Bức thư tuyệt mật của các nhà lãnh đạo công trường trong đó có chữ ký của Tổng Chuyên viên Liên Xô gửi thế hệ Việt Nam 100 năm sau, được chôn chặt trong khối bê tông đặt ở nhà quan sát bờ trái.

Tượng đài Chủ tịch Hồ Chí Minh trên công trình thủy điện Hòa Bình có quy mô lớn nhất Việt Nam. Nơi đây cũng để lại trong lòng mỗi du khách những cảm xúc lớn lao về Người lãnh tụ thiên tài của dân tộc Việt Nam.

Nhà máy thủy điện Hòa Bình là tổ hợp công nghiệp lớn đầu tiên của thời kì Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa ở nước ta. Công trình có 8 tổ máy, mỗi tổ 240 MW, tổng công suất phát điện 1.920 MW, sản lượng điện hằng năm hơn 9,5 tỉ KW/h, là biểu tượng của trí tuệ và sức mạnh Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, là tượng đài của tình hữu nghị Việt - Xô. Thủy điện Hòa Bình là điểm đến hấp dẫn thu hút được nhiều du khách đến tham quan, chiêm ngưỡng cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ và công trình vĩ đại này. Sự miệt mài cống hiến và hi sinh của tuổi trẻ Việt - Xô làm cho anh em trong đoàn khách chúng tôi bồi hồi xúc động và nhớ mãi.