Hội nghị Thượng đỉnh NATO tại London năm nay sẽ đánh dấu 70 năm thành lập của liên minh quân sự lâu đời nhất thế giới này. Tuy nhiên, đằng sau những nụ cười là mối lo ngại sâu sắc về tương lai của NATO. Tổng thống Trump đã "đặt NATO trong tầm ngắm" khi gần đây cắt giảm đáng kể các khoản đóng góp tài chính cho liên minh quân sự này. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tuyên bố rằng NATO đang "chết não".

Tuy nhiên, thách thức nội tại lớn nhất của NATO chính là Thổ Nhĩ Kỳ.

Từ “bảo bối chiến lược”...

Tuần trước, Thổ Nhĩ Kỳ đã dùng các chiến đấu cơ F-16 do Mỹ sản xuất để thử sức mạnh của hệ thống phòng thủ tên lửa S-400 mới sắm từ Nga. Ankara cũng đe dọa sẽ phủ quyết kế hoạch của NATO về tuyến phòng thủ ở Ba Lan và vùng Baltic trừ khi NATO ủng hộ chiến dịch của Ankara tại Syria nhằm chống lại Các đơn vị Bảo vệ Nhân dân người Kurd (YPG).

Trong suốt thời kì Chiến tranh lạnh, Thổ Nhĩ Kỳ là một "bức tường thành" của phương Tây nhằm chống lại sự ảnh hưởng của Liên Xô. Vị trí địa chiến lược, lực lượng quân đội lớn khiến Ankara trở thành một “bảo bối” chiến lược của NATO. Tuy nhiên, ngày nay, mối quan tâm về an ninh quan trọng của NATO là khả năng tham chiến của Nga, sự phổ biến của các vũ khí hàng loạt, an ninh suy giảm ở Trung Đông, các mối đe dọa về người nhập cư và khủng bố.

...Thành “cái gai trong mắt” NATO

Thổ Nhĩ Kỳ "hâm nóng" quan hệ với Nga trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là các thương vụ mua bán vũ khí và vấn đề Syria. Ankara bỏ qua mọi lời cảnh báo và thậm chí là đe dọa từ Mỹ để mua hệ thống phòng thủ tên lửa S-400 từ Nga. Thổ Nhĩ Kỳ thậm chí đã cùng Nga thiết lập một thỏa thuận nhằm dàn xếp tình hình ở Syria sau nhiều năm nội chiến.

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan cũng tuyên bố rằng việc Ankara không thể sở hữu vũ khí hạt nhân của riêng mình là điều không thể chấp nhận được.

Đầu tháng 11/2019, Tổng thống Macron đã chỉ trích NATO không có khả năng thiết lập một chính sách đạt được sự nhất trí chung, đồng thời miêu tả tình trạng của tổ chức này là đang "chết não" bởi thiếu sự hợp tác chiến lược. Phản hồi lại, Tổng thống Erdogan chỉ trích quan điểm của ông Macron cho thấy sự hiểu biết “nông cạn” của nhà lãnh đạo Pháp.

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan cũng yêu cầu tất cả các nước NATO hãy ủng hộ chiến dịch của Ankara ở Syria và kêu gọi NATO công nhận lực lượng người Kurd tại đây là một tổ chức khủng bố. Tuy nhiên, điều này chắc chắn không xảy ra bởi Mỹ vẫn còn khoảng 1.000 quân ở Syria và đã nối lại hợp tác với lực lượng người Kurd.

Thổ Nhĩ Kỳ đang dùng quyền lợi của mình trong NATO để chống lại châu Âu khi cố gắng ngăn cản, hoặc ít nhất là trì hoãn việc thiết lập một chính sách phòng thủ chung của NATO tại Ba Lan.

Ông Erdogan tuyên bố rằng, nếu châu Âu muốn tự bảo vệ mình khỏi mối đe dọa từ Nga thì hãy hiểu và giúp Thổ Nhĩ Kỳ chống lại mối đe dọa từ người Kurd. Ankara đang có một vị thế không hề tệ khi vừa có mối quan hệ với hầu hết các nước phương Tây, đồng thời là quốc gia có tiếng nói đáng kể trong thế giới Arab.

NATO "bó tay" trước thách thức từ Thổ Nhĩ Kỳ?

Liệu NATO có thể làm gì với "cái gai trong mắt" khó nhổ bỏ này? Thực tế thì không hề có cơ chế hay trường hợp tiền lệ nào về việc trục xuất một thành viên NATO.

Một khả năng có thể xảy ra là sửa đổi Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương nhằm cho phép trừng phạt hoặc trục xuất một nước thành viên. Tuy nhiên, điều này không thể thành công bởi đề xuất này cần phải có sự nhất trí hoàn toàn từ các quốc gia, trong khi Thổ Nhĩ Kỳ chắc chắn sẽ phủ quyết. Các nước NATO khác cũng có khả năng không tán thành vì lo sau này họ cũng có thể sẽ trở thành đối tượng bị trừng phạt.

Một phương án khác là NATO sẽ áp dụng chiến lược chờ đợi với kì vọng ông Erdogan sẽ thua trong kì bầu cử sau. Tuy nhiên, kì bầu cử Tổng thống của Thổ Nhĩ Kỳ vẫn chưa được lên kế hoạch cho tới 4 năm nữa và không có gì bảo đảm là Tổng thống Erdogan sẽ thất cử. Ông Erdogan vẫn giữ được tỉ lệ ủng hộ cao và đang nắm giữ mọi quyền lực trong nước.

Lựa chọn tốt nhất với NATO là để Thổ Nhĩ Kỳ thấy rằng không có liên minh này, Ankara sẽ trở nên suy yếu. Trong khi nhờ có NATO mà an ninh của Thổ Nhĩ Kỳ được củng cố thì liên minh quân sự này cũng phải dựa vào vị trí và tầm ảnh hưởng chiến lược của Ankara để thực hiện các kế hoạch phòng thủ của mình. Không phải trừng phạt mà việc hiểu được 2 bên cần nhau như thế nào mới chính là cách tháo gỡ hiệu quả nhất căng thẳng hiện nay giữa Thổ Nhĩ Kỳ và NATO.