Ông Hà Minh Khổng, một người dân hiện đang sinh sống tại đây cho biết: Ông người gốc tổ 5, xóm Bản Luộc, thị trấn Na Hang. Thực hiện dự án chăn nuôi bò của tỉnh, gia đình ông nhận nuôi 40 con. Nhưng sau đó đàn bò bị dịch bệnh chết mất 35 con, còn 5 con ông phải bán nốt để lấy tiền trả nợ ngân hàng. Năm 2007, ngân hàng thúc nợ, gia đình ông phải bán hết nhà cửa, vườn tược mới có đủ tiền trả. Không còn chỗ ở, ông đến khu vực Bến Thủy mua của anh Dũng làm nghề hàn thuyền căn nhà để ở. Sau đó một thời gian, ông dựng căn nhà hiện tại, ở ổn định từ đó đến nay. Ông Khổng khẳng định, khi ông ở, dựng nhà, không có cơ quan hay cấp chính quyền nào ngăn chặn, xử lí. Ông Khổng cho biết thêm, khu vực này là bãi đá thải, do công trường múc đá dưới lòng hồ đổ lên. Người dân phải mất rất nhiều công sức để san, lấp mới có mặt bằng như hiện tại.

Tình cảnh gia đình ông Khổng, cũng là hoàn cảnh chung của các hộ dân tại khu vực này. Gia đình ông Phạm Văn Minh từ lòng hồ đến mua lại xưởng chế biến gỗ của bà Nga bằng giấy viết tay. Gia đình ở từ đó đến nay, thực hiện đầy đủ nghĩa vụ với Nhà nước. Gia đình ông Minh cũng mất nhiều công sức san lấp, mua đất đổ tạo mặt bằng trồng cam, chăn nuôi bò… sử dụng đất ổn định cho đến nay. Các hộ dân được Phòng Điện lực Na Hang cấp điện phục vụ đời sống, Công an thị trấn cấp sổ tạm trú từ năm 2007, con cái các gia đình được học hành từ cấp mầm non đến tốt nghiệp trung học. Bến thuyền du lịch, đường thủy được Hạt Giao thông huyện Na Hang cấp đăng kí, đăng kiểm theo quy định.

Các hộ dân trình bày sự việc với phóng viên

Bỗng dưng, ngày 2/7/2019, ông Chẩu Văn Tuấn, Phó Chủ tịch UBND thị trấn Na Hang kí Thông báo số 33/TB-UBND, nội dung: “1- Các hộ gia đình, cá nhân tự ý dựng lều quán, nhà ở trên khu vực Bến Thủy, hồ thủy điện Tuyên Quang chủ động tháo dỡ công trình, vật kiến trúc, tài sản trên đất bàn giao lại mặt bằng cho UBND thị trấn quản lí. Thời gian tháo dỡ xong trước ngày 10/8/2019”. Thông báo này có các căn cứ: Quyết định số 441/2002/QĐ-UB ngày 9/9/2002 của UBND tỉnh Tuyên Quang, về thu hồi và giao đất để xây dựng móng đập, khu phụ trợ, lán trại thuộc thủy điện Na Hang (giai đoạn 1)…

Các hộ dân cho biết, họ đã có Đơn kiến nghị gửi UBND huyện, nhưng không được giải quyết. Các hộ dân lại có đơn gửi UBND tỉnh. Ngày 19/9/2019, Ban Tiếp công dân thuộc Văn phòng UBND tỉnh Tuyên Quang có Phiếu chuyển số 217/BTCD-ĐT gửi Chủ tịch UBND huyện Na Hang, có nội dung: “UBND tỉnh nhận được đơn của ông Hà Minh Khổng, đại diện 23 hộ dân, trú tại tổ 17 thị trấn Na Hang, huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang… Ban Tiếp công dân tỉnh chuyển đơn nêu trên đến Chủ tịch UBND huyện Na Hang để được xem xét, giải quyết theo thẩm quyền”. Thế nhưng, cho đến nay các hộ dân vẫn chưa được Chủ tịch UBND huyện Na Hang giải quyết.

Ông Hà Minh Khổng đã làm nhà ở ổn định từ năm 2007 đến nay

Riêng trường hợp gia đình ông Phạm Văn Minh, ngày 4/9/2019, ông Hoàng Văn Hiếu, Chủ tịch UBND thị trấn Na Hang kí ban hành Quyết định số 181/QĐ-XPVPHC, xử phạt đối với ông Phạm Văn Minh 4.900.000 đồng, với hành vi: “Tự ý chiếm đất đã được Nhà nước thu hồi tại Quyết định số 185/QĐ-UBND ngày 10/5/2014 của UBND tỉnh Tuyên Quang…”, tổng diện tích đất bị cho là sai phạm là 482,22m2. Quyết định này có căn cứ Biên bản vi phạm hành chính số 09/BB-VPHC ngày 29/8/2019 của Tổ công tác xử lí vi phạm về đất đai. Biên bản vi phạm hành chính số 09/BB-VPHC do ông Ma Hồng Kỳ, công chức địa chính lập ngày 29/8/2019 có nội dung: “Tự ý chiếm đất xây dựng nhà trái phép năm 2007, trên phần đất chuyên dùng do UBND thị trấn Na Hang quản lí tại Quyết định số 185/QĐ-UBND ngày 10/5/2014 của UBND tỉnh Tuyên Quang…”.

Việc ngày 29/8/2019, ông Ma Hồng Kỳ cùng Tổ công tác lập Biên bản vi phạm hành chính số 09/BB-VPHC, đối với ông Phạm Văn Minh, về hành vi dựng nhà năm 2007, là trái pháp luật, bởi Điều 3 Luật Xử lí vi phạm hành chính số 15/2012/QH13 có quy định: “1- Nguyên tắc xử phạt vi phạm hành chính bao gồm: a) Mọi vi phạm hành chính phải được phát hiện, ngăn chặn kịp thời và phải xử lí nghiêm minh… b) Việc xử phạt vi phạm hành chính được tiến hành nhanh chóng, công khai, khách quan, đúng thẩm quyền…”. Như vậy, nếu cho rằng gia đình ông Minh có hành vi lấn chiếm đất làm nhà từ năm 2007, thì người có thẩm quyền phải tiến hành lập biên bản ngay tại thời điểm xảy ra vi phạm hành chính (năm 2007), đồng thời phải ra quyết định xử phạt ngay. Do đó, việc đến tận ngày 29/8/2019 (hơn chục năm sau) mới tiến hành lập biên bản là trái pháp luật. Mặc nhiên, do căn cứ biên bản lập trái pháp luật, nên Quyết định số 181/QĐ-XPVPHC của Chủ tịch UBND thị trấn Na Hang ban hành cũng trái pháp luật.

Chính quyền thị trấn cho cắt điện các nhà, mục đích đuổi dân ra khỏi khu vực

Trở lại Quyết định số 185/QĐ-UBND ngày 10/5/2014 của UBND tỉnh Tuyên Quang. Quyết định này có nội dung thu hồi 4.823.173m2 đất công trình năng lượng… do Ban quản lí chuẩn bị đầu tư dự án nhà máy thủy điện Sơn La (nay là Ban quản lí dự án thủy điện 1) quản lí, sử dụng vào mục đích xây dựng đập phụ trợ và lán trại phục vụ công trình thủy điện Na Hang… Lí do thu hồi, do Ban quản lí dự án thủy điện 1 có Đơn xin trả lại đất. Giao diện tích đất này cho UBND thị trấn Na Hang và UBND xã Năng Khả quản lí theo đúng quy định của pháp luật. Tại Điều 2 Quyết định số 185/QĐ-UBND nêu rõ: “UBND thị trấn Na Hang và UBND xã Năng Khả quản lí chặt chẽ diện tích đất được giao; lập kế hoạch đưa đất vào sử dụng trình cơ quan có thẩm quyền phê duyệt theo quy định của pháp luật”.

Cần nhớ rằng, năm 2007 các hộ dân đến san lấp làm nhà ở và canh tác, chăn nuôi trên đất, khi đó đất đang thuộc quyền quản lí của Ban quản lí dự án thủy điện 1, nhưng thực trạng là bị bỏ hoang. Mặc nhiên, thấy đất bỏ hoang trong khi người dân có nhu cầu, họ có quyền đến khai hoang đất để sử dụng. Khi 24 hộ dân đến khai hoang, san lấp cải tạo đất để làm nhà ở và canh tác, đơn vị chủ thể quản lí đất là Ban quản lí dự án thủy điện 1, không có ý kiến gì suốt thời gian dài, cho đến năm 2014 họ mới có đơn xin trả đất cho tỉnh Tuyên Quang. Tỉnh Tuyên Quang ra quyết định thu hồi, giao cho thị trấn Na Hang và xã Năng Khả quản lí, là đúng pháp luật. Nhưng, giao quản lí là quản lí nhà nước về đất đai, còn đưa vào sử dụng phải tuân thủ quy định của pháp luật. Trường hợp này, do đất đang có người sử dụng, thì hoặc phải lên phương án hợp thức hóa giao đất cho người đang sử dụng thực tế, hoặc phải lập dự án thu hồi đất, thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo đúng quy định của pháp luật về đất đai.

Khoản 1, Điều 101 Luật Đất đai năm 2013 quy định: “Hộ gia đình, cá nhân đang sử dụng đất trước ngày Luật này có hiệu lực thi hành mà không có các giấy tờ quy định tại Điều 100 của Luật này, có hộ khẩu thường trú tại địa phương và trực tiếp sản xuất nông nghiệp… tại vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn… nay được UBND cấp xã nơi có đất xác nhận là người đã sử dụng đất ổn định, không có tranh chấp thì được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất và không phải nộp tiền sử dụng đất”. Điểm c, Khoản 2, Điều 22 Nghị định số 43/2014/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết: “Trường hợp lấn, chiếm đất và nay đang sử dụng vào mục đích sản xuất nông nghiệp hoặc làm nhà ở và không thuộc quy hoạch bảo vệ… xây dựng công trình hạ tầng công cộng, thì người đang sử dụng đất được xem xét cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất”.

Các hộ dân kiến nghị, nếu Nhà nước lấy đất làm dự án thì phải có quyết định thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo quy định. Còn nếu không có dự án, phải thực hiện hợp thức hóa, để họ ổn định cuộc sống.