Diện tích trồng mía của nước ta được duy trì trên 270.000 ha, sản lượng đường trung bình đạt 1,3-1,5 triệu tấn/năm, giải quyết sinh kế cho trên 35 vạn hộ nông dân. Ngành mía đường đối diện nhiều khó khăn, thách thức như năng lực cạnh tranh của nhiều doanh nghiệp (DN) chưa cao so với các nước trong khu vực và thế giới. Giá đường thế giới và khu vực giảm thấp, tình trạng dư cung kéo dài, nhất là trong 3 niên vụ gần đây. Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA) có hiệu lực từ 1/1/2020 sẽ có những tác động không nhỏ tới hoạt động sản xuất, kinh doanh của DN mía đường.

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), niên vụ 2018-2019, diện tích, sản lượng mía tại các địa phương (trừ 3 tỉnh Sơn La, Cao Bằng, Nghệ An) đều giảm. Nguyên nhân được chỉ ra là do ngành mía đường chưa khắc phục được các vấn đề nội tại: Sản xuất mía nguyên liệu chưa đáp ứng yêu cầu, công tác quy hoạch và tổ chức triển khai thực hiện quy hoạch vùng nguyên liệu chưa tốt. Nghiên cứu khoa học công nghệ, chuyển giao tiến bộ kĩ thuật chưa phát huy hiệu quả. Địa hình đồi dốc của nhiều vùng trồng mía gây khó khăn cho việc phát triển cánh đồng lớn, cơ giới hóa. Biến đổi khí hậu phức tạp làm ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng nhiều vùng trồng mía. Quy mô, trình độ chế biến, khả năng tổ chức sản xuất và năng lực quản trị của các nhà máy đường còn hạn chế. Cơ cấu sản phẩm chưa hợp lí. Chuỗi giá trị từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ sản phẩm chưa hoàn thiện, việc tổ chức đa dạng hóa các sản phẩm cạnh đường, tận dụng phế phụ phẩm và khâu phân phối sản phẩm chưa thật sự hiệu quả.

Chia sẻ với khó khăn của ngành mía đường, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc lưu ý một số thách thức lớn và nhấn mạnh: Nếu chúng ta có nhu cầu đường lớn mà phụ thuộc hoàn toàn vào thị trường đường nước ngoài thì đó là một sai lầm. Do đó, phải tính toán lại giữa sản xuất trong nước và nhập khẩu để phát triển ngành mía đường một cách phù hợp với điều kiện hội nhập.

Ngành mía đường cũng có nhiều cơ hội, đó là Chính phủ quan tâm chỉ đạo; thị trường, nhu cầu trong nước lớn, có những vùng, khu vực có thể tổ chức lại sản xuất ngành mía đường… Năm 2020, ngành mía đường thế giới được dự báo là đi xuống trong khi nhu cầu thị trường tăng lên, giá đường có thể tăng lên. Cơ hội phát triển ngành đường vẫn còn nằm ở các sản phẩm sau đường như sản xuất điện, ván ép, phân bón, ethanol từ bã mía và rỉ mật…

Thủ tướng khẳng định, Chính phủ không có chủ trương dẹp bỏ ngành mía đường, nhưng yêu cầu tổ chức lại sản xuất để có năng suất tốt hơn, phù hợp với hội nhập quốc tế sâu rộng. Chính phủ không đồng ý việc tiếp tục đề nghị gia hạn ATIGA cho ngành mía đường.

Trước ý kiến của Hiệp hội Mía đường Việt Nam cho rằng ngành mía đường Việt Nam tự tin đủ khả năng cạnh tranh một cách sòng phẳng nếu được bảo đảm các điều kiện sản xuất kinh doanh công bằng trong môi trường quốc tế, Thủ tướng nhấn mạnh, Chính phủ bảo đảm môi trường công bằng. Ngành mía đường phải tự đào thải nếu năng lực cạnh tranh yếu kém hơn các đồng nghiệp sản xuất mía đường trong ASEAN.

Chúng ta cần có một số nhà máy then chốt, năng suất cao, vùng mía tập trung ở một số khu vực. Hiệp hội Mía đường cũng như ngành nông nghiệp phải lo chuyển đổi để bảo đảm quyền lợi cho người nông dân, quyền lợi của nhà máy.