Những ngày cuối tháng 11 âm lịch, trên đường về “làng khô” Phú Thọ, chúng tôi bắt gặp không khí tất bật, nhộn nhịp vô cùng khi bà con nơi đây đang hối hả bước vào thời điểm làm các sản phẩm cá khô để phục vụ cho thị trường Tết. Ngoài các loại xe tải nhỏ, xe gắn máy tấp nập chở cá nguyên liệu tới giao cho các cơ sở, hộ dân chế biến, thì cũng có không ít các thương lái tới lấy hàng khô thành phẩm mang đi tiêu thụ tại TP Hồ Chí Minh, các tỉnh Bình Dương, Đồng Nai,…

Bà con “làng khô” làm nghề quanh năm, nhưng giai đoạn những tháng cuối năm, khi mùa khô bắt đầu mới được xem là mùa vụ “cao điểm”, bởi lượng hàng tiêu thụ trong dịp Tết Nguyên đán là rất lớn, trong khi trời luôn nắng cũng rất thuận lợi cho việc làm khô.

Các hộ gia đình ở làng nghề khô Phú Thọ đang tất bật làm hàng cho vụ Tết.

Qua tìm hiểu chúng tôi được biết, hiện ở xã Phú Thọ có hơn 100 hộ dân làm khô, với quy mô lớn, nhỏ khác nhau. Với các “vựa”, cơ sở lớn thường sản xuất tới cả tấn cá, trong khi các cơ sở gia đình quy mô nhỏ thì họ làm chừng từ vài ba chục kg cho tới dăm bảy chục ki-lô-gam cá thành phẩm mỗi ngày. Các hộ dân ở đây thường chế biến các loại khô cá như: cá sặc rằn, cá chốt, cá chạch,… nhưng nhiều nhất vẫn là khô cá lóc. Ngoài việc làm khô để giao cho các mối sỉ đặt hàng để mang đi tiêu thụ tại các tỉnh thành khác trong nước, cũng như xuất khẩu hầu hết các cơ sở, hộ dân sản xuất khô cũng lập luôn quầy bán sản phẩm trực tiếp cho khách hàng. Nhiều khách đi đường khi ngang qua họ đều ghé vào quầy mua khô mang về ăn, hoặc làm quà cho bạn bè, người thân.

Nếu như ngày trước, người dân ở đây thường chế biến loại khô nhiều nắng, nghĩa là sản phẩm được phơi thật khô để có thể bảo quản được nhiều tháng; thì những năm gần đây người tiêu dùng lại chỉ “ưa” thích loại khô 1 đến 2 nắng, bởi như vậy cá mới có vị ngọt, dai. Tuy nhiên, sản phẩm khô 1 đến 2 nắng sẽ khó bảo quản và vận chuyển đi xa hơn so với khô nhiều nắng, vì vậy thường các cơ sở sẽ phải cho khô vào túi hút chân không, và khi tới tay người tiêu dùng thì cũng phải được bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh thì sản phẩm cá mới giữ được lâu, không bị hỏng, cũng như giảm chất lượng…

Chị Lê Thị Thu, chủ một cơ sở chế biến khô cho biết, gia đình chị làm nghề được khoảng hơn chục năm, và những ngày bình thường trong năm chỉ làm độ gần tạ cá nhưng tới dịp cuối năm khối lượng hàng sản xuất thường phải tăng lên gấp 3 mới đáp ứng đủ nhu cầu của khách hàng. Thời dịch Covid-19, làng nghề rơi vào cảnh đìu hiu, đời sống bà con gặp khó khăn. Năm nay, dịch bệnh được kiểm soát, nhịp sống dần bình thường, vì vậy mùa làm khô này không khí lại nhộn nhịp, bà con hi vọng sẽ có một cái Tết khá giả, tươm tất. Được biết, vào mùa làm khô Tết, không riêng gì gia đình chị Thu, mà hầu như cơ sở sản xuất, chế biến nào tại làng nghề này cũng phải thuê mướn thêm nhân công mới mong làm kịp hàng để giao cho khách.

Anh Nguyễn Văn Tâm, chủ cơ sở chuyên sản xuất một loại khô cá lóc cho hay, bình thường gia đình anh làm khoảng 5 tạ nguyên liệu/ngày, chỉ cần hai vợ chồng anh cùng với 1 nhân công, nhưng vào mùa làm hàng Tết, mỗi ngày chế biến khoảng 3 tạ sản phẩm khô thành phẩm, tương đương với hơn 1 tấn cá tươi nguyên liệu, nên vợ chồng anh thường phải thuê thêm 3 người nữa mới đáp ứng được khối lượng công việc cũng như nguồn hàng giao cho khách.

Qua tiếp xúc, trò chuyện cùng những người làm khô cá ở đây, chúng tôi thấy công việc này không hề nhàn hạ, nếu không muốn nói là khá vất vả, khi họ phải thức khuya dậy sớm, lao động quần quật suốt từ sáng sớm cho tới tối muộn. Thậm chí nhiều khi nhân công phải làm thêm cả tối, đêm với các công đoạn xẻ, rửa, ướp cá…, để sáng mai đợi nắng phơi cá cho kịp. Nghề làm khô cũng chỉ lấy công làm lãi, khi trừ tất cả các chi phí, từ tiền mua cá nguyên liệu, tiền thuê nhân công, cho tới tiền mua gia vị, bao bì…, thì chủ cơ sở lãi không nhiều. Bà Trần Thị Lan, người làm khô có thâm niên gần 20 năm tâm sự: “Nhiều người không hiểu cứ nghĩ chúng tôi làm khô có lời lắm, nhưng kì thực đâu có thế. Tiền thuê nhân công mỗi ngày cũng mất hơn 200.000 đồng/người, rồi bao thứ tiền phải chi, như gia vị để tẩm ướp, bao bì, giàn phơi,… Năm nay giá cá nguyên liệu cao nên lợi nhuận sẽ không được nhiều,…”.

Đúng như lời bà Lan, hiện giá cá lóc nguyên liệu khoảng 40.000 đồng/kg, trong khi phải mất từ 3 kg cá tươi mới cho ra 1 kg cá khô, nên khi bán cá khô thành phẩm trong khoảng 160.000 đồng/kg, thì người làm sau khi trừ hết các chi phí cũng chỉ lãi được khoảng vài chục nghìn đồng/kg. Vì vậy nếu cơ sở, hộ gia đình nào chế biến số lượng khô thành phẩm nhiều, từ khoảng một đến vài tạ trở lên thì tiền lãi mới kha khá, còn lợi nhuận chỉ dăm, bảy trăm nghìn đồng/ngày coi như lấy công làm lãi…