Dưới góc độ pháp lí, luật sư Hà Thị Khuyên, Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho biết: Đốt pháo vào những dịp lễ, Tết, khai trương… là một thói quen của người dân được hình thành như một nét văn hoá từ xa xưa. Đã có giai đoạn Nhà nước cho người dân sử dụng pháo một cách tự do, nhưng chính việc để người dân mua bán và sử dụng một cách tự do, tràn lan đã để lại nhiều hệ lụy như tình trạng buôn lậu pháo từ nước ngoài vào Việt Nam, tình trạng sử dụng trái phép vật liệu nổ để sản xuất pháo gây nguy hiểm tới tính mạng, sức khỏe, tài sản của cá nhân, tổ chức, gây ảnh hưởng xấu đến an ninh trật tự. Chính vì vậy, Nhà nước đã ban hành những văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh, quản lí đối với hành vi sản xuất, tàng trữ, vận chuyển và sử dụng pháo nổ.

Trong những ngày cận Tết Nguyên đán, hành vi sản xuất, tàng trữ, vận chuyển và sử dụng pháo nổ vẫn diễn ra ở nhiều địa phương, các đối tượng thực hiện hành vi dưới nhiều vỏ bọc khác nhau và sử dụng những phương thức thủ đoạn khác nhau để sản xuất, tàng trữ, vận chuyển và sử dụng pháo nổ. Hành vi buôn bán, vận chuyển trái phép pháo nổ là vi phạm pháp luật, người vi phạm sẽ bị xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Lực lượng chức năng thu giữ tang vật

Những loại pháo được phép sử dụng

Những năm gần đây xuất hiện nhiều loại pháo hoa, trong đó có những loại pháo hoa được phép sử dụng trong các dịp lễ, Tết, khai trương... Còn đối với các loại pháo hoa nổ thì việc sử dụng phải theo quy định của pháp luật. Pháo hoa được phép sử dụng là loại pháo gây ra hiệu ứng âm thanh, ánh sáng, màu sắc trong không gian nhưng không gây ra tiếng nổ. Còn loại “pháo hoa nổ” là loại pháo mà người dân không được phép tự ý sử dụng. Pháo hoa nổ được xếp vào nhóm pháo nổ và nghiêm cấm các tổ chức, cá nhân tự ý sử dụng. Việc sử dụng pháo hoa nổ do cơ quan có thẩm quyền quyết định trong những trường hợp đặc biệt.

Quy định sử dụng pháo hoa được đề cập tại Khoản 1, Điều 17 Nghị định 137/2020/NĐ-CP của Chính phủ về quản lí, sử dụng pháo, cụ thể: Cơ quan, tổ chức, cá nhân có năng lực hành vi dân sự đầy đủ được sử dụng pháo hoa trong các dịp lễ, tết, sinh nhật, cưới hỏi, hội nghị, khai trương, ngày kỉ niệm và trong hoạt động văn hóa, nghệ thuật,…

Pháo hoa được phép sử dụng trong những dịp cá nhân là loại pháo quy định tại điểm b, Khoản 1, Điều 3 Nghị định số 137/2020/NĐ-CP của Chính phủ, cụ thể: Pháo hoa là sản phẩm được chế tạo, sản xuất thủ công hoặc công nghiệp, khi có tác động của xung kích thích cơ, nhiệt, hóa hoặc điện tạo ra các hiệu ứng âm thanh, ánh sáng, màu sắc trong không gian, không gây ra tiếng nổ.

Vì vậy, theo các quy định trên thì vào dịp Tết, người dân được phép mua và đốt các loại pháo hoa chỉ có âm thanh, ánh sáng, màu sắc trong không gian mà không gây tiếng nổ, hay còn gọi chung là pháo hoa “không nổ”. Đối với loại “pháo hoa nổ” (là loại phát ra tiếng nổ) thì phải do cơ quan chức năng tổ chức sử dụng vào các dịp lễ lớn hoặc dịp Tết theo kế hoạch của Nhà nước. Nghiêm cấm việc tổ chức cá nhân tự ý sản xuất, vận chuyển, mua bán, sử dụng trái phép pháo nổ và pháo hoa nổ.

Việc người dân mua các loại không nổ để sử dụng cũng phải mua ở các địa điểm, cơ sở do Nhà nước quy định. Khoản 2, Điều 17, Nghị định số: 137/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định: Cơ quan, tổ chức, cá nhân khi sử dụng pháo hoa chỉ được mua tại các tổ chức, doanh nghiệp được phép sản xuất, kinh doanh pháo hoa.

Chế tài xử lí đối với hành vi sản xuất, mua bán và đốt pháo trái phép

Theo Luật sư Hà Thị Khuyên, tại Điều 5 Nghị định 137/2020 của Chính phủ quy định về các hành vi bị nghiêm cấm gồm: Nghiên cứu, chế tạo, sản xuất, mua bán, xuất khẩu, nhập khẩu, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng hoặc chiếm đoạt pháo nổ; trừ trường hợp tổ chức, doanh nghiệp thuộc Bộ Quốc phòng được Thủ tướng Chính phủ giao nhiệm vụ nghiên cứu, sản xuất, nhập khẩu, xuất khẩu, cung cấp, vận chuyển, sử dụng pháo hoa nổ theo quy định tại Nghị định này. Nghiên cứu, chế tạo, sản xuất, mua bán, xuất khẩu, nhập khẩu, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng trái phép pháo hoa, thuốc pháo. Mang pháo, thuốc pháo trái phép vào, ra khỏi lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam hoặc vào nơi cấm, khu vực cấm, khu vực bảo vệ và mục tiêu bảo vệ. Lợi dụng, lạm dụng việc sử dụng pháo để xâm phạm an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, tính mạng, sức khỏe, tài sản, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Trao đổi, tặng, cho, gửi, mượn, cho mượn, thuê, cho thuê, cầm cố pháo hoa nổ hoặc thuốc pháo để sản xuất pháo trái phép; vận chuyển, bảo quản, tiêu hủy pháo không bảo đảm an toàn hoặc làm ảnh hưởng đến môi trường…

Hành vi sử dụng pháo hoa nổ trái phép nếu chưa đến mức bị truy cứu trách nhiệm hình sự, thì người sử dụng pháp hoa nổ trái pháp sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định tại Điều 11, Nghị định số 144/2021/NĐ-CP của Chính phủ, mức phạt từ 5-10 triệu đồng.

Từ năm 2008 đã có Thông tư liên tịch số 06/2008 do Bộ Công an - Viện KSND Tối cao - TAND Tối cao hướng dẫn về việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi sản xuất, mua bán, vận chuyển, tàng trữ, sử dụng trái phép pháo nổ và thuốc pháo, hành vi đốt pháo nổ có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự và tùy từng tính chất, mức độ, hành vi đối tượng phạm tội sẽ bị xử lí theo quy định pháp luật. Nếu là hành vi “đốt pháo” tại nơi công cộng thì sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội Gây rối trật tự công cộng quy định tại Điều 318 Bộ luật Hình sự năm 2015, hình phạt cao nhất lên đến 7 năm tù. Còn nếu “sản xuất, buôn bán” pháo thì sẽ bị xử lí về tội Tội sản xuất, buôn bán hàng cấm quy định tại Điều 190 Bộ luật Hình sự năm 2015, hình phạt lên đến 15 năm tù nếu sản xuất, buôn bán từ 120kg pháo nổ trở lên.

Để ngăn chặn tình trạng mua bán, vận chuyển trái phép pháo nổ, cần phải tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật để nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật của Nhân dân. Bên cạnh đó, cần phải tuần tra kiểm soát chặt chẽ khu vực biên giới, kịp thời kiểm tra phát hiện và xử lí các hành vi vận chuyển, mua bán trái phép pháo nổ theo quy định của pháp luật.